نقد ادبی و تحلیل مضامین اجتماعی در آثار محمود دولت آبادی

محمود دولت آبادی به شهادت آثارش از داستان نویسان توانایی است که در نقد فرهنگی اجتماعی جوامع روستایی ایران نگاهی ژرف دارد. وی که بیش از پنج دهه از انتشار نخستین اثرش می گذرد با انتشار رمان «کلیدر» و «جای خالی سلوچ» جای خود را در میان دیگر نویسندگان تثبیت کرد. یکی از نکات درخورتوجه در آثار دولت آبادی، رابط? میان آفرینش ادبی و اوضاع و احوال اجتماع نویسنده و همچنین دغدغه های انسانی و جامعه شناختی اوست. دورانی که نویسنده فضای آن را درک و دریافت کرده مصادف با حوادث مهم سیاسی اجتماعی تاریخ معاصر ایران بوده است. به همین دلیل دولت آبادی تحت تأثیر این رویدادها و رخدادها به توصیف فضای اجتماع و شرح حال مردمی پرداخته که سال ها با آن ها زیسته و بالیده است. برجسته ترین مضامین داستان های او عبارت اند از: فقر فرهنگی و اقتصادی، گرسنگی و مبارزه برای بقاء، خلأهای عاطفی و روحی روانی، خشونت و کژروی در نهادهای ملی و قومی و قبیله ای، مناسبات نافرجام زناشویی در شرایط نابسامان اجتماعی، مصائب پایان ناپذیر مردم ستم دیده و رنج کشید? روستایی، مهاجرت و حاشیه نشینی، تنهایی و مرگ اندیشی در محیط های شهری، تقابل ارزش های اصیل سنتی با ارزش های جدید مادی، اعتراض به ساختارهای سیاسی و اجتماعی و... . این پژوهش برآنست تا با تحقیق در مضامین اجتماعی داستان های دولت آبادی بتواند رهیافتی تازه و کارآمد برای شناخت آثار ادبی معاصر، به ویژه رمان ارائه دهد و راهگشای نوعی نگرش تازه در برخورد هنری و علمی با یک اثر ادبی باشد.