بررسی اثر پرتودهی با اشعه گاما بر خصوصیات مورفولوژیکی و پروفایل پروتئینی سه رقم کنجد زراعی

کنجد یکی از قدیمی ترین گیاهان زراعی و روغنی جهان است و نزدیک به 75 درصد دانه کنجد از روغن و پروتئین تشکیل یافته است و به سبب داشتن آمینواسیدهای متیونین، سیستئین و لیزین از ارزش تغذیه ای بالایی برخوردار می باشد اما وجود فاکتورهای ضدتغذیه ای در پروتئین های آن موجب محدودیت مصرف آن گردیده است. به منظور ایجاد تنوع ژنتیکی با استفاده از اشعه گاما بر روی صفات مورفولوژیکی و پروفایل پروتئینی کنجد، مطالعه ای طی دو سال زراعی 91 و 92 در مزرعه پژوهشی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری انجام گرفت، تیمارها شامل سه رقم کنجد زراعی (کرج، ناز تک شاخه و ناز چندشاخه) و شش دز مختلف اشعه گاما بود (صفر، 150، 200، 250، 300 و 350 گری). در ارقام مختلف تنوع متفاوت بود. موثرترین دز در ایجاد تنوع در صفات مورفولوژیکی در رقم کرج، 200 گری بود که در صفات طول کپسول، عرض کپسول، تعداد بذر در هر کپسول و وزن هزار دانه در سطح یک درصد معنی دار شد. در رقم ناز تک شاخه دز 250 گری موثرترین دز از لحاظ ایجاد تنوع در صفات بیان شده در رقم کرج و همچنین عملکرد تک بوته می باشد و ناز چندشاخه در دز 350 گری در صفات تعداد کپسول، عرض کپسول، وزن هزار دانه و عملکرد تک بوته در سطح یک درصد بالاترین معنی داری را داشت. بوته-هایی با بیش از 70 درصد عقیمی دانه گرده در رقم ناز تک شاخه در دزهای 300 و 350 گری، به وجود آمدند، در رقم کرج در دزهای 150، 200 و 300 گری کلروفیل a کاهش اما در دزهای 150، 200 و 250 گری کلروفیل b افزایش پیدا کرد و کاروتنوئیدها نیز در دز 150 گری افزایش یافتند. رقم ناز تک شاخه در دزهای 200، 250، 300 و 350 گری در کلروفیل a و در کلیه تیمارها در کلروفیل b و کاروتنوئیدها افزایش نشان دادند. در رقم ناز چندشاخه در دز 150 گری کلروفیل a کاهش و در دزهای 200، 250، 300 و 350 گری این کلروفیل افزایش یافت. اما کلروفیل b در دز 150 و 250 گری کاهش ولی در دزهای 300 و 350 گری افزایش یافت. کاروتنوئیدها در دز 200 گری افزایش و دز 250 گری نسبت به شاهد کاهش یافتند. در سنجش پروتئین کل، در رقم ناز تک شاخه، دزهای 150 تا 250 گری و در رقم ناز چندشاخه، دز 200 گری کاهش معنی-داری نسبت به شاهد نشان داد. پروفایل پروتئینی موتانت های ایجاد شده مورد بررسی قرار گرفت و بر اساس نتایج حاصله به احتمال زیاد در تعدادی از موتانت ها پروتئین های آلرژن با وزن مولکولی هفت، نه، 15، 17 و 45 کیلودالتون حذف شدند و این بوته ها برای بررسی بیشتر در نسل های بعد پیشنهاد گردیدند.