معناشناسی حوزه یأس و ناامیدی در قرآن کریم

پژوهش حاضر با عنوان «معناشناسی یأس و ناامیدی در قرآن کریم»، با هدف بررسی مولفه های معناییِ این واژه، بر محور روابط هم نشینی و جانشینی و تقابل، نگارش یافته است. بدین منظور، واژه ها و عباراتی که در حوزه معناییِ یأس، دارای این روابط با این واژه می باشند، تبیین گردیده اند که به صورت اجمال به آنها اشاره می گردد: ده عبارت «الّذین کفروا، انسان، القوم الکافرون، نساء، قوماً غضب الله علیهم، کفار، الّذین کفروا بآیات الله و لقائه، الّذین آمنوا، رسل، برادران حضرت یوسف»، هم نشین های فاعلی و دو واژه ی «کفور» و «قنوط»، هم نشین های وصفی و هفت عبارت «من ینکم، من المحیض، من الآخره، من رَوْح الله، من أصحاب القبور، ایمان نیاوردن مردم، من رحمه الله» هم نشین های متممی یأس می باشند، که هریک از این هم نشین های متممی، متعلق یأس نیز به شمار می روند. و نهایتاً دو عبارت «نزعنا رحمه الله» و «مسّه الشّر»، هم نشین های فعلی این واژه محسوب می گردند. از مولفه های معنایی یأس می توان به «کفر به آیات الهی و لقاء خداوند، گمراهی، بدگمانی و ظن سوء نسبت به خدا، انکار آیات الهی» اشاره کرد. از دیگر مولفه های معناییِ یأس می توان به عبارات «کفور، قنوط، ختر، خون، آثماً، فراموش کردن غیر و توبه و خواندن خداوند، فذو دعاءٍ عریض، جزوعاً، مقصر و گناهکار جلوه دادن دیگران» اشاره نمود. «لایرجون لقاءنا (الله)» به عنوان عبارت هم معنای «یأس از معاد و آخرت» با مفاهیم «رضوا بالحیاه الدنیا، اطمأنّوا بها، عن آیاتنا غافلون، فی طغیانهم یعمهون، إستکبروا فی أنفسهم و هم چنین بهانه جویی» هم نشین معنایی می باشد، بدین ترتیب این عبارات نیز جزء مولفه های معناییِ «یأس» محسوب می گردند. واژه های «صَبَرْنا، مَنُوعًا، شاکراً»؛ به عنوان مفاهیمی که در رابطه ی تقابل با یأس قرار می گیرند، به صورت منفی، از مولفه های معنایی یأس می باشند. عبارت «رجو»، به عنوان واژه ی متقابل با یأس، به صورت منفی از مولفه های معنایی آن محسوب می گردد. از مولفه های معنایی امید به «رحمهالله» و «معاد»، امید همراه با عمل صالح است که تحت عباراتِ «الّذین آمنوا والّذین هاجروا و جاهدوا فی سبیل الله، هو قانتٌ آناء اللّیل ساجداً و قائماً یحذر الآخره»، «ذکر الله کثیراً، اعبدوا الله، لاتعثوا فی الأرض المفسدین» و «الَّذینَ یَتْلُونَ کِتابَ اللَّهِ وَ أَقامُوا الصَّلاهَ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سرًّا وَ عَلانِیَهً»، آورده شده است. کلید واژه ها: یأس، معناشناسی، قرآن، روابط هم نشینی، روابط جانشینی، روابط تقابلی