بررسی نقش ترغیبی زبان ادبی در غزلیات حافظ شیرازی با تکیه بر نظریه ی ارتباط یاکوبسن

رومن یاکوبسن، ادیب و زبان شناس ساختارگرا در نظریه ی ارتباط خود شش نقش برای زبان قایل شده : 1.عاطفی 2.ترغیبی 3. ارجاعی 4. فرازبان 5. همدلی 6. ادبی. به اعتقاد او هر هنرمندی با انتقال پیام از مجراهای این شش نقش با دیگران ارتباط برقرار می کند. جهت گیری پیام درنقش ترغیبی به سوی مخاطب است و گوینده می کوشد تا با کاربرد جمله های امر و نهی و منادا با مخاطب ارتباط برقرار کند. از این رو، نقش اصلی جمله های مذکور ترغیبی است و البته بعضی از جمله های خبری نیز دارای نقش ضمنی ترغیبی اند. با توجه به ویژگی های زبانی و محتوایی غزلیّات حافظ شیرازی، نقش ترغیبی را در غزلیّات وی با تکیه بر نظریه ی ارتباط یاکوبسن می توان در سه محور مورد بررسی قرارداد: 1. ساختار 2. درون مایه ها 3. مخاطبان خطاب های ترغیبی. بررسی ساختار جمله های ترغیبی در غزلیّات حافظ شیرازی بر اساس جمله های: دوجزیی، سه جزیی، چهارجزیی بیانگر این مطلب است که در بیشتر ابیات اجزای اصلی و فرعی مانند: نقش-های نهادی و متممی و مفعولی و مسندی و قیدی هر کدام به نحوی در انتقال پیام ترغیبی شاعر تأثیر گذارند. شبه جمله ها و مناداها نیز از دیگر ساختارهایی هستند که پیام های ترغیبی را منتقل می کنند. درون مایه های نقش ترغیبی در غزلیّات حافظ به سه گروه عمده تقسیم می شوند: 1. دینی- عرفانی 2. فرهنگی 3. سیاسی- اجتماعی. حافظ با طرح درون مایه های دینی و عرفانی شنونده را به تحصیل موضوعاتی چون عشق، معرفت، ترک دنیا و کسب فضایل اخلاقی بر می انگیزد. در درون مایه های فرهنگی شاعر به ترغیب موضوعاتی چون شادمانی و خردورزی می پردازد و در درون مایه های سیاسی- اجتماعی در ابیات دارای نقش ترغیبی شاعر به مبارزه با ریا و برقراری عدالت از سوی حاکم تأکید دارد. در بخش مربوط به مخاطبان خطاب های ترغیبی، به بررسی انواع مخاطبان پیام های ترغیبی و موضوع این خطاب ها پرداخته شده است. شاعر به نسبت گستردگی حوزه ی مفاهیمی که ترغیب می کند، مخاطبان متفاوتی نیز دارد که در این ترغیب ها نوع نگرش خود را نسبت به مخاطبان متفاوتش منعکس می کند.