مطالعه ویژگی های هیدروژئولوژیکی و هیدروژئوشیمیایی آبخوان دشت کهریز منطقه ارومیه

دشت کهریز در شمال غرب ایران و در استان آذربایجان غربی واقع شده است. این منطقه در شمال شهر ارومیه و به فاصله 55 کیلومتری از آن قرار دارد و از طریق جاده آسفالته ارومیه - سلماس قابل دسترسی می باشد. اقلیم منطقه با متوسط میزان بارش سالیانه 264 میلی متر و براساس اقلیم نمای آمبرژه جزو آب و هوای خشک سرد تقسیم بندی می گردد. حوضه آبریز منطقه مورد مطالعه فاقد رودخانه بزرگ و دائمی بوده و مسیل های آن تنها در روزهای محدودی از سال یعنی در مواقع بارانی دارای آب بوده و رودخانه شیواسان چای به صورت فصلی در این حوضه جریان دارد. هدف از این پژوهش بررسی ویژگی های هیدروژئولوژیکی و هیدروژئوشیمیایی منابع آب زیرزمینی آبخوان دشت کهریز و تعیین آلودگی فلزات سنگین در مناطق مختلف دشت می باشد. آبخوان دشت کهریز از نوع آزاد بوده و وسعت آن در حدود 74/67 کیلومتر مربع می باشد. جهت جریان آب زیرزمینی با توجه به خطوط هم پتانسیل از غرب به شرق دشت می باشد. به منظور بررسی کیفیت آب زیرزمینی آبخوان دشت کهریز علاوه بر جمع آوری اطلاعات اولیه، 18 نمونه از منابع آب زیرزمینی شامل چاه های بهره برداری، چشمه و قنات در شهریور ماه 1391 برداشت گردید. پارامترهای هدایت الکتریکی، ph، یون های اصلی و فرعی در آزمایشگاه آب شناسی گروه زمین شناسی دانشگاه تبریز و عناصر جزئی نیز جداگانه در آزمایشگاه آب و فاضلاب استان آذربایجان شرقی مورد آنالیز قرار گرفتند. نتایج حاصل از بررسی هدایت الکتریکی در منطقه حاکی از آن است که به طور کلی هدایت الکتریکی از غرب به شرق در جهت جریان آب زیرزمینی افزایش می یابد. در بخش مرکزی دشت در اراضی قولنجی به دلیل تأثیر سازندهای تبخیری(نمکی - رسی)، پدیده بالا آمدگی آب شور، پمپاژ بی رویه آب، ریز دانه بودن آبرفت-های کواترنری و نفوذ پذیری کم میزان هدایت الکتریکی افزایش می یابد. با توجه به نتایج آنالیز های هیدروشیمیایی مقادیر یون سدیم، کلر، سرب و کادمیم و نیترات در بعضی نمونه ها دارای غلظت بالاتر از حد استاندارد جهانی(who) می باشد. که عامل اصلی آنومالی نیترات منشأ انسان زاد داشته و بقیه یون ها عمدتاً منشأ زمین زاد دارند. نمودار خوشه ای رسم شده برای متشکله های شیمیایی نمونه های آب زیرزمینی دشت کهریز نشان از سه خوشه دارد. براساس نمودارهای استیف رسم شده برای گروه های حاصل از تجزیه خوشه ای، تیپ آب زیرزمینی برای گروه یک از نوع بی کربناته کلسیک بوده و برای گروه دو و سه از نوع کلروره سدیک می باشد. براساس روش تحلیل عاملی، سه عامل اصلی موثر بر هیدروشیمی منطقه مورد شناسایی قرار گرفت. عامل یک را می توان به فرآیندهای شیمیایی انحلال نمک و بالا آمدگی آب شور نسبت داد. عامل دوم را می توان نتیجه فرسایش و هوازدگی شیمیایی سنگ های مافیک و الترامافیک دانست. پارامترهای عامل سوم نشان دهنده تأثیر فاضلاب های خانگی، فعالیت های کشاورزی و استفاده از کودهای شیمیایی نیترات دار می باشد. عامل چهارم را نیز می توان نتیجه هوازدگی شیمیایی سنگ های دگرگونی و آذرین حاوی کانی های آپاتیت و آمفیبول در منطقه دانست. شاخص دراستیک در آبخوان دشت کهریز بین 63 تا 94 متغیر است. بنابراین میزان آسیب پذیری آن در دو گروه آسیب پذیری خیلی کم و آسیب پذیری کم قرار می گیرد. کلید واژه ها: فلزات سنگین، دشت کهریز، دریاچه ارومیه، تحلیل عاملی، نیترات، تجزیه خوشه ای، هدایت الکتریکی، شاخص دراستیک