بررسی تحقق پذیری شریعت- شهر اسلامی در شهرسازی پس از انقلاب اسلامی ایران نمونه موردی رشدیه تبریز

بحران هویت مکانهای انسانساخت بعنوان یکی از معضلات شهرسازی معاصر مطرح می گردد. اگرچه در رویکردهای ساختاری به مفهوم هویت مکان، وجوه مختلفی از ساختار محیط مصنوع، محیط طبیعی، فضای اجتماعی و فعالیتهای انسانی بعنوان عوامل هویت بخش شهر مطرح می گردند، در رویکردهای هنجاری، انطباق ساختار اجتماعی- مکانی شهر با ارزشها، فرهنگ و نیازهای انسانی، سهم عمده ای در هویتمندی آن دارد. با توجه به رابطه فرهنگ و هویت مکان و طرح شریعت اسلامی به عنوان فرهنگ جامع زندگی مسلمانان، انگاره شریعت- شهر اسلامی مطرح و با نظر به اهمیت و نقش شریعت دراهداف و سیاستهای جمهوری اسلامی ایران، چیستی عوامل کالبدی موثر بر تحقق شریعت در ساختار کالبدی شهر، چگونگی تحقق انگاره تحقیق در شهرسازی پس از انقلاب و چرایی تحقق یا عدم تحقق آن(عوامل موثر بر تحقق پذیری) سوالات تحقیق حاضر هستند. در پاسخ به سوال اول، با تعریف عقیده توحیدی و اخلاق کاربردی(بایدها و نبایدها و شایستها و ناشایستها)، اصول و مولفه های انگاره تحقیق در ارتباط انسان با معبود، جامعه، طبیعت و تاریخ ارائه و شاخصهای اصول مطرح شده در سه حوزه سازمان ادراکی- بصری، سازمان کالبدی-فضایی و سازمان فعالیتی- عملکردی ارائه شده است. در پاسخ به سوال دوم و سوم، مجموعه رشدیه تبریز بدلایل شکل گیری آن در سالهای پس از انقلاب، وجود تفکری همسان با انگاره تحقیق در طرح اولیه و تغییرات انجام یافته در سالهای آتی، بعنوان نمونه موردی انتخاب و با استفاده از راهبرد تطبیقی-مقایسه ای و روشهای کیفی و مطالعات زمینه ای، نحوه تحقق شاخصها و دلایل موثر بر تحقق آنها مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه تحقیق مشخص کننده این است که با وجود تحقق برخی از شاخصها، برخی نیز تحقق پیدا نکرده و یا تحقق آنها در طول زمان مورد تهدید قرار گرفته است. با بررسی عوامل موثر بر نحوه تحقق شاخصها، عوامل انسانی(چالشهای هویتی، فردگرایی و دگرگونی ارزشها)، عوامل اقتصادی و مطرح شدن زمین بعنوان کالا، رویه های قانونی(عدم انطباق قوانین با ضرورتهای فرهنگی و یا فقدان قوانین و دستورالعملهای اجرایی)، فرآیندهای طراحی(ضعف بسترهای فرهنگی و گرایش به معماری بیگانه، فقدان وحدت رویه در تفکر معماران و برنامه ریزان)، نظام مدیریت شهری(تراکم فروشی، فقدان طرحهای راهبردی منظر شهری، عدم بهره گیری از مشارکت ساکنان در مدیریت محلات و بهره گیری از نیروهای متخصص در فرآیند تصویب و هدایت طرحها) و عوامل اجرایی و متولیان ساخت و سرمایه گذاری، عوامل موثر بر تحقق پذیری انگاره تحقیق هستند.