بررسی تنوع ژنتیکی برخی از ارقام توت فرنگی در ایران با استفاده از نشانگرهای مورفولوژیکی و بیوشیمیایی

توت فرنگی حدود صد سال قبل از کشور فرانسه وارد ایران شد و اکنون ارقام زیادی از آن در مزارع و گلخانه ها در مناطق مختلف کشور کشت و کار می شوند. برای انجام برنامه های به نژادی این گیاه در ایران، شناسایی ارقام برتر با توجه به ویژگی های آن ها مورد نیاز است. به منظور ارزیابی صفات مورفولوژیک و بیوشیمایی ارقام توت فرنگی موجود در کشور، گیاه چه های دختری 15 رقم مختلف توت فرنگی در اسفند ماه سال 1389 در گلدان های پلاستیکی 4 لیتری در گلخانه با شرایط کنترل شده و سیستم کشت هیدروپونیک در قالب طرح آزمایشی بلوک کامل تصادفی، در 3 تکرار کشت شدند. پس از استقرار کامل بوته ها، ارزیابی صفات رویشی بر اساس توصیف گر بین المللی توت فرنگی انجام شد. برای القاء گل دهی، ارقام مذکور به مدت 21 شبانه روز در شرایط روز کوتاهی قرار گرفتند و صفات زایشی آن ها پس از گل دهی و میوه دهی ارزیابی شدند. همچنین برخی صفات بیوشیمیایی میوه مانند اسید قابل تیتر، مواد جامد محلول، شاخص طعم، ویتامین ث، اسید سیتریک و مالیک، مقدار ترکیبات فنولیک کل، میزان آنتوسیانین کل و عناصر معدنی ارقام نیز اندازه گیری شدند. نتایج تجزیه واریانس بیانگر اختلاف معنی دار بین ارقام از نظر تمامی صفات مورد مطالعه بود. میانگین برخی صفات مورفولوژیک مانند تعداد برگ، تعداد طوقه جانبی، تعداد روندک و تعداد خوشه گل در هر بوته به ترتیب 18/11، 81/4، 9 و 89/2 عدد بودند. دامنه عملکرد ارقام در دوره شش ماهه آزمایش بین 83/45 تا 9/322 گرم میوه در هر بوته متفاوت بود. عملکرد 4 رقم آلیسو، سلوا، پاروس و گاویوتا بیش از 250 گرم در هر بوته بود، در حالی که ارقام بلاک مور، فرزنو و کردستان کمتر از 100 گرم میوه در هر بوته تولید کردند. مقدار سفتی بافت میوه نیز نشان داد که میوه ارقام کاماروزا و کردستان به ترتیب از بیشترین و کمترین مقدار سفتی بافت میوه برخوردارند. تجزیه خوشه ای ارقام بر اساس صفات مورفولوژیک نیز آن ها را در 7 گروه مجزا قرار داد که گروه چهارم از لحاظ میانگین برخی صفات اندازه گیری شده بالاتر از میانگین کل قرار گرفت و ارقام کردستان و سکویا نیز هر کدام در یک گروه مجزا قرار گرفتند. تجزیه واریانس صفات بیوشیمیایی نیز بیانگر اختلاف معنی دار بین ارقام مورد مطالعه بود. ارقام فرزنو و آلیسو به ترتیب دارای بیشترین میزان مواد جامد محلول و شاخص طعم در بین ارقام مورد مطالعه بودند. میزان آنتوسیانین در ارقام مورد مطالعه بین 74/11 (رقم پاروس) تا 55/85 (رقم چندلر) میلی گرم در 100 گرم وزن تر متفاوت بود. رقم چندلر دارای بیشترین مقدار اسید قابل تیتر و ترکیبات فنولیک کل بود. بیشترین و کمترین میزان ویتامین ث به ترتیب مربوط به ارقام پاجرو (73/79) و کردستان (26/30) میلی گرم در 100 گرم وزن تر بود. رقم بلاک مور دارای بیشترین مقدار اسید سیتریک (1/1204) و اسید مالیک (6/179) میلی گرم در 100 گرم وزن تر در بین ارقام مورد بررسی بود. همچنین بررسی عناصر معدنی ارقام مورد مطالعه نیز نشان داد که میوه توت فرنگی منبع خوبی از عناصر معدنی پتاسیم، منیزیم و کلسیم می باشد. ارقام پاجرو، پاروس و سلوا به ترتیب دارای بیشترین مقدار عناصر معدنی سدیم، فسفر و روی بودند. رقم محلی کردستان دارای بالاترین مقدار ماده خشک میوه و بیشترین میزان عناصر معدنی پتاسیم، کلسیم، منگنز، منیزیم، آهن و مس در بین ارقام مورد مطالعه بود. دامنه وسیع تغییرات در صفات و فاکتورهای اندازه گیری شده، حاکی از وجود تنوع زیاد و مطلوب از جنبه های مختلف مورفولوژیک و بیوشیمیایی در ارقام توت فرنگی مورد مطالعه می باشد. این تنوع زیاد دسترسی به مواد گیاهی شناخته شده و مطلوب جهت برنامه های به نژادی توت فرنگی در ایران را فراهم می کند.