تععین جایگاه تاکسونومیکی شاه بلوط ایران بر اساس نشانگرهای مولکولی

شاه بلوط یکی از سرده های ارزشمند جنگل هیرکانی از جمله جنگل های گیلان است که نخستین بار حضور آن توسط پارسا (1950) گزارش شد. متاسفانه از تاریخچه پراکنش این گونه و وسعت پراکنش آن اطلاعات چندانی موجود نیست، اما آنچه مشخص است اندک رویشگاه های به جا مانده از این گونه نیز به دلیلی تخریب وسیع انسانی و ابتلا به بیماری، از وضعیت مطلوبی برخوردار نیستند. اگرچه شاه بلوط های موجود در جنگل های شمال ایران تحت همان نام شاه بلوط اروپایی شناخته می شود، تاکنون مطالعه جامعی در جهت شناسایی این شاه بلوط ها صورت نپذیرفته است. در این تحقیق، تکنیک dna بارکدینگ به عنوان روشی آسان و سریع برای شناسایی جایگاه تاکسونومیکی شاه بلوط های شمال ایران مورد استفاده قرار گرفت. در این تحقیق، از تمامی رویشگاه های این گونه در ایران (سه رویشگاه ذکر شده در بخش غربی استان گیلان) نمونه برگ تهیه و بعد از بیومتری، شش پایه انتخاب و ناحیه ژنی psba ، فاصله انداز غیرکد کننده trnh-psba و trnl-f توالی یابی شد. نتایج نشان داد که طول کل قطعه ژنی psba برای نمونه های شاه بلوط گرفته شده از بانک ژنی و شاه بلوط های منطقه هیرکانی 66 جفت باز و بدون تنوع نوکلیوتیدی و طول قطعه بین ژنی trnh-psba،448 -436 جفت باز است که شاه بلوط های منطقه هیرکانی با حذف 12 جفت باز دارای کمترین طول به میزان 436 جفت باز است. از پنج جایگاه انحصاری در این ناحیه، جایگاه انحصاری اول و دوم در موقعیت 366 و 495 مربوط به گونه castanea dentata، جایگاه انحصاری سوم در موقعیت 401 و مربوط به c. sativa، جایگاه انحصاری چهارم و پنجم در موقعیت 406 و 437 مربوط به گونه c. pumila است. همچنین طول کل قطعه بین ژنی trnl-f، بین 378-389 جفت باز است که شاه بلوط موجود در ایران با حذف 11 جفت باز دارای کمترین طول به میزان 378 جفت باز است. بررسی فاصله ژنتیکی گونه ها و جمعیت های مورد بررسی نشان داد که نمونه های جنگل هیرکانی فاقد فاصله ژنتیکی از یکدیگر بودند. این ناحیه دارای شش جایگاه متغیر و از نوع انحصاری مربوط به نمونه های بانک ژنی بود. جایگاه انحصاری اول و دوم در موقعیت 24 برای , c. mollissima c. seguinii و 244 مربوط به گونه c. mollissima، ، جایگاه انحصاری سوم و چهارم در موقعیت 148 و 313 مربوط به گونه c. dentataو c. pumila (ay586304) و جایگاه انحصاری پنجم و ششم در موقعیت 365 و366 مربوط به گونه ی c. sativa است. در این تحقیق، براساس ناحیه ژنی psba و بین ژنی trnh-psba چهار هاپلوتیپ و بر اساس ناحیه ی بین ژنی trnl-f شش هاپلوتایپ شناسایی شد. در درخت فیلوژنی حاصل از تحلیل کل ناحیه ژنی psba و بین ژنی trnh-psba و trnl-f به روش حداکثر شباهت و با پشتوانه تکرار 1000، شاه بلوط های مورد مطالعه در یک کلاد با پشتوانه کمتر از 50 قرار گرفتند. همچنین بیشترین شباهت ژنتیکی بین شاه بلوط های موجود در جنگل های شمال ایران و شاه بلوط اروپایی مشاهده شد. اگرچه تصمیم گیری در مورد جایگاه تاکسونومی شاه بلوط های موجود در شمال ایران براساس یک یا دو نشانگر کلروپلاستی از پشتوانه قوی برخوردار نمی باشد، ولیکن به دلیل وجود تفاوت ریختی قابل ملاحظه بین این شاه بلوط ها و شاه بلوط اروپایی و نیز نتایج این تحقیق، تعلق شاه بلوط مورد مطالعه به گونه شاه بلوط اروپایی (c. sativa) را مورد تردید قرار می دهد و تصمیم گیری نهایی در این ارتباط را منوط به بکارگیری نشانگرهای بارکد هسته ای به همراه کلروپلاستی می نماید.