بررسی جایگاه«وطن» در شعر دفاع مقدس

وطن دوستی از جمله عواطفی است که در نهاد آدمی وجود دارد. رویدادهای بزرگ و مهم سیاسی - اجتماعی عامل برانگیخته شدن آن هستند. هنرمندان در این موقعیّتها برای انگیزش حسّ وطن دوستی و هم چنین تقویت آن، رسالت خود را بر عهده دارند. در دوره دفاع مقدّس، یکی از بزرگترین رویدادهای وطنمان، شاعران متعّهد فراوانی به مسأله جنگ، دفاع و پایداری پرداختند که در آن میان به مسأله وطن نظر داشتند، حمید سبزواری، محمّدعلی مردانی و سپیده کاشانی از جمله شاعران دوره دفاع مقدّس به حساب می آیند که در سروده های خود در باب وطن اشعاری سروده اند. در این پژوهش برآنیم تا ساختار صوری و زیباشناسی وطن سروده های سه شاعر را بررسی نماییم و به بررسی درونمایه های وطن سروده ها بپردازیم. حمید سبزواری شاعر سنّت گرا بیشتر در قالب غزل، رباعی و مثنوی، شعر سروده است. از صنایع معنوی بیش از صنایع لفظی در کلام بهره برده و از صور خیال، تشبیه و استعاره، بسامدی چشمگیر و بالا در وطن سروده ها دارد. شاعر با تشبیهات و استعاره ها و لحنی حماسی به فضاپردازی و توصیف شهرهای درگیر جنگ پرداخته تا با استواری و فخامت کلام خود حس تهییج هموطنان را از یک سو و حس وطنخواهی و همدردی آنان را از سوی دیگر برانگیزد. در کل، سبزواری به وجه اقلیمی و وجه قومی– نژادی وطن در کلام بسیار پرداخته و به وطن اسلامی نیز نظر دارد. محمّدعلی مردانی در وطن سروده های خود بیشتر از قالب قصیده و مثنوی استفاده کرده است. چندان صنایع لفظی در اشعارش دیده نمی شود، امّا از میان صنایع معنوی تلمیح، تناسب و تشخیص را فراوان به خدمت خود درآورده تا در میان توصیف و ستایش شهرهای درگیر جنگ، پایداری، دفاع و وحدت را با استغاثه و دعا از اهل بیت خواهان است. اشعار وطنی او به دلیل به کارگیری تلمیحات فراوان اسلامی و یادکرد بسیار از اهل بیت کاملاً صبغه اسلامی دارد. سپیده کاشانی شاعر نوکلاسیک، وطن سروده های خود را بیشتر در قالب قصیده و مثنوی سروده است. او کمترین استفاده را از صنایع لفظی و معنوی کلام برده و از تشبیه و استعاره فراوان بهره یافته تا با احساسات پاک و رقیق خود و باورهای دینی قوی، روح وطن پرستی را در اشعار خود جاری کند. اشعار او لحن حماسی دارد و بیشتر به بیان مظلومیت مردم ایران پرداخته. به خاطر توجه او به جنبه اسلامی وطن، اشعار او نیز، رنگ اسلامی به خود گرفته است.