جایگاه ادبیات داستانی در تربیت اخلاقی دوره ی ابتدایی

توجه به مقوله ی اخلاق و رشد اخلاقی کودکان، همواره یکی از اساسی ترین و زیر بنایی ترین اهداف خانواده ها و نظام آموزشی بوده است. چرا که استحکام خانواده و تحقق آرمان های جامعه و اساس یک جامعه ی پویا و سالم در گرو تربیت انسان های فرهیخته، مسئول و اخلاق مدار است. توجه به امر تعلیم اخلاق در نظام آموزشی و استفاده از ادبیات داستانی به منظور انتقال مفاهیم اخلاقی، ضرورت بررسی متون کتب درسی را بیش از پیش نمایان می سازد. پژوهش حاضر در پی شناسایی چگونگی های آموزش مفاهیم اخلاقی در مقطع ابتدایی است. این پژوهش پس از بررسی کتب درسی دوره ی ابتدایی، مفاهیم اخلاقی موجود را استخراج و بر اساس مقوله های اخلاقی مبتنی بر آرای امام محمد غزالی دسته بندی کرده است. متن درس ها با استفاده از روش تحلیل محتوا و نشانه شناسی تصاویر مورد بررسی قرار گرفت تا بدینوسیله مفاهیم، شناسایی شوند و سپس با استفاده از فرایندی استنتاجی بر مبنای ملاک های معین، از نظر انسجام و یکپارچگی در هر پایه و نیز چیدمان فرگشتی در کل مقطع مورد بررسی قرار داده شد. نتایج نشان دهنده این امر است که کتب فارسی در تمامی پایه ها، هم بیشترین تعداد ادبیات داستانی را در خود دارند و هم بیشترین تعداد مفاهیم اخلاقی را به خود اختصاص داده اند. ادبیات داستانی، در انتقال مفاهیم «اخلاق نیکو»، «ایثار و فداکاری» و «تلاش و پشتکار» بیش از سایر مفاهیم به کار گرفته شده است. متاسفانه چیدمان مفاهیم مورد توجه قرار نگرفته و از میان پانزده مفهوم اخلاقی، تنها «رفتار نیک»، «نوع دوستی» و «تلاش و پشتکار» فاکتورهای مربوط به انسجام و فرگشت را از نظر کمی و کیفی دارا هستند. سایر مفاهیم از نظر تعداد تکرار و نوع چینش در پایه های مختلف فاقد کارایی لازم هستند. برخی از مفاهیم تنها در یک پایه ذکر شده اند و در سایر پایه ها به آنها توجهی نشده است. این درحالی است که توجه به یکپارچگی دروس و سیر تکاملی آن با توجه به سطح رشد زبان و تفکر کودک جزو فاکتورهای اساسی نگارش کتب درسی است. در نهایت با توجه به حساسیت نقش ادبیات داستانی و اثرگذاری آن بر شکل گیری و انتقال فرهنگ و مفاهیم، روشن است که پرداختن به محتوای داستان های اخلاقی کتب درسی،اصلاح آن ها و یا انتخاب داستان های مناسب تر برای انتقال مفاهیم به شکلی متفاوت، یکی از ضروریات نظام آموزشی می باشد.