بررسی تغییرات نفوذ عمقی در قسمت های مختلف کرت های شالیزاری

برنج زراعت عمده در اراضی کشاورزی استان گیلان است و سطح زیر کشت آن با وسعتی نزدیک به 205269 هکتار بالغ بر 8/35 درصد از سطح برنجکاری کشور را شامل می شود. روش آبیاری در شالیزارها اغلب کرتی با استغراق دایم می باشد. یکی از پارامترهای مهم در تعیین نیاز آبی گیاه برنج، نفوذ آب به خاک است. نفوذ عمقی عامل اصلی و تعیین کننده راندمان کاربرد آب در یک شالیزار است. به دلیل اینکه رواناب سطحی مجدداً برای آبیاری مزارع شالیزاری پایین دست مورد استفاده قرار می گیرند، عملاً قسمت عمده تلفات آبیاری به نفوذ عمقی محدود گردیده و لذا اهمیت دستیابی به مقادیر صحیح این پارامتر بیشتر می شود. هر اندازه نفوذ آب به خاک دقیق تر تخمین زده شود، نیاز آبی برنج بهتر ارزیابی می شود و طراحی سیستم های آبیاری و زهکشی و تأسیسات مربوط به آن را می توان به خوبی انجام داد. برای تعیین میزان نفوذ آب، اغلب اقدام به اندازه گیری در نقاط میانی شالیزار می شود. در این تحقیق، تغییرات مکانی سرعت نفوذ آب دریک کرت در بافت های مختلف خاک مورد بررسی قرار گرفته است. در هر بافت، در جهت طول و عرض کرت، با فواصل 5/0، 5/2، 5/6، 5/12، ... متر (نقطه آخر، مرکز کرت انتخاب گردید) و با سه تکرار به فاصله 5/0 تا 1 متر در جهت عمود بر جهت اصلی، تغییرات سرعت نفوذ در فواصل مختلف اندازه گیری شد. در هر یک از مکان های فوق، وزن مخصوص ظاهری و مقاومت به نفوذ نفوذسنج (تراکم) نیز تعیین شد. پارامتر سرعت نفوذ با دستگاه روش سریع، وزن مخصوص ظاهری با سیلندرهای فلزی به قطر 7/7 و ارتفاع 1/4 سانتی متر و مقاومت به نفوذ با دستگاه پنترومتر (تراکم سنج) اندازه گیری شد. نتایج سرعت نفوذ نهایی آب به خاک نشان داد که این مقادیر در مکان های مختلف اختلاف زیادی با هم دارند. در سه بافت رسی، رس سیلتی و لوم، متوسط سرعت نفوذ نهایی در دو جهت طولی و عرضی از سرعت نفوذ نهایی مرکز کرت ها بیشتر بود. به عنوان مثال، در بافت رسی، متوسط سرعت نفوذ نهایی در جهت های طولی و عرضی به ترتیب 174/0 و 134/0 و متوسط سرعت نفوذ در مرکز کرت 126/0 سانتی متر در روز بود. برای بافت لوم رسی نتایج بر عکس بود. همان طور که انتظار می رفت به دلیل یکنواخت نبودن عملیات پادلینگ در قسمت های مختلف کرت های شالیزاری، سرعت نفوذ نیز متفاوت بود. این پارامتر در فواصل نزدیک به مرز مقداری بیشتر از فواصل میانی داشت. دلیل اِین موضوع را می توان به این صورت بیان کرد که در فواصل نزدیک به مرز عملیات پادلینگ به خوبی صورت نمی گیرد. همچنین، نتایج نشان داد که از نظر تغییرات وزن مخصوص ظاهری در عمق، اختلاف معنی-داری در سطح 5 درصد وجود دارد. به عنوان مثال، در بافت رس سیلتی، مقدار وزن مخصوص ظاهری در لایه های اول ، دوم و سوم به ترتیب 829/0، 927/0 و 014/1 گرم بر سانتی متر مکعب بود. در همین بافت، متوسط وزن مخصوص ظاهری در جهت های طولی و عرضی به ترتیب 003/1 و 996/0 گرم بر سانتی متر مکعب تعیین شد. نتایج مقاومت به نفوذ پنترومتر نشان داد که تقریباً در تمام بافت ها در جهت های طولی و عرضی اختلاف معنی داری در مکان ها وجود دارد. مقایسه سرعت نفوذ نهایی آب به خاک با وزن مخصوص ظاهری و تراکم نشان داد که سرعت نفوذ نهایی با وزن مخصوص ظاهری همبستگی ندارد، اما با تراکم رابطه ای معکوس دارد. در بافت لوم، همبستگی بین سرعت نفوذ نهایی با وزن مخصوص ظاهری و تراکم دیده نشد. نتیجه نهایی اینکه برای اندازه گیری خصوصیات فیزیکی خاک مزارع شالیزاری باید از فواصل مختلف، بالاخص فواصل نزدیک به مرز کرت ها، نمونه برداری صورت گیرد تا اعداد به دست آمده معرف کل مزرعه باشند.