التناص الدینی و التاریخی فی الصحیفه السجادیه

یکی از رویکرد های مورد توجه در مطالعات مربوط به ادبیات در دهه های اخیر ،"رویکرد بینامتنی " است که بر این اصل اساسی استوار شده است که هیچ متنی بدون پیش متن نیست وبه عبارتی دیگر هیچ متنی بدون ارتباط با متنهای دیگر شکل نمیگیرد بلکه همواره با بهره گیری خودآگاه یا ناخودآگاه از متن های پیشین خلق می شود. در این پژوهش سعی بر آن است که پدیده ی بینا متنی با دو کارکرد دینی و تاریخی آن در متن صحیفه ی سجادیه مورد بررسی قرار گیرد. صحیفه سجادیه مجموعه ای از دعاهای امام سجاد(ع) هست که در میان آثار ارزنده معصومین (ع) از اهمیت ویژه ای برخوردار است، چرا که تجلی گر حرکت سیاسی امام (ع) است. شرایط سیاسی و اجتماعی زمان امام سجاد(ع) به گونه ای بود که به ایشان اجازه انجام رسالتشان را آشکارا نمی داد، در نتیجه ایشان با به کار گیری اسلوب دعا به انجام این مسئولیت مهم پرداخته اند. از ویژگی های مهم دعاهای صحیفه، تأثیر پذیری آنها از قرآن و حدیث نبوی و نهج البلاغه و دعاها و سخنان اهل بیت(ع) است که به واسطه آن به موضوعاتی چون: مضامین اخلاقی و علمی و سیاسی و جامعه شناسی، حقّانیت اهل بیت(ع)، انتقاد از ستم، سفارش به حق و حقیقت و به تصویر کشیدن واقعه کربلا پرداخته اند. در این پژوهش سعی شده است که با بینامتنی دینی و تاریخی، چگونگی تأثیر پذیری دعا های صحیفه از منابع مهم اسلامی مثل قرآن و... بررسی شود و با استفاده از دو کارکرد اقتباسی و ایحایی میزان این تأثیر پذیری مورد ارزیابی قرار گیرد. با بررسی دعاهای صحیفه در می یابیم که تناص دینی با کارکرد اقتباسی و انواع آن، بیشتر برای بیان موضوعی تعلیمی و یا اخلاقی مثل شناخت خدا و صفت های او برای بیان و توصیف اصل توحید، مورد توجه قرار گرفته و با کارکرد ایحائی و انواع آن برای بیان و اشاره به مسائل سیاسی به کار رفته است. از ویژگی های مهم صحیفه، تصویر سازی واقعه کربلا و تحلیل آن، با به کار گیری بینامتنی با یک واقعه تاریخی است. امام(ع) در قسمتی از دعای خود با به کارگیری و اقتباس یک لفظ از متن غائبی، ما را به یک واقعه تاریخی راهنمایی می کند که آن واقع تاریخی به ما در تجسم کردن واقعه کربلا و ویژگی های آن کمک میکند.