گزینش برای تحمل تنش خشکی و کیفیت دانه گندم دوروم

به منظور ارزیابی تحمل تنش خشکی 30 ژنوتیپ مختلف گندم دوروم آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه رازی کرمانشاه، در سال زراعی 91-90 در قالب طرح آزمایشی بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار و در دو شرایط دیم و آبی انجام شد. تنوع ژنتیکی از نظر صفات زراعی، کیفی، فیزیولوژیک، مورفولوژیک و بیوشیمیایی ارزیابی شد. نتایج تجزیه واریانس ساده (هر دو شرایط دیم و آبی) و مرکب صفات نشان داد که، ژنوتیپ ها از نظر اغلب صفات مورد مطالعه اختلاف معنی داری داشتند. نتایج مقایسات میانگین ها نشان داد تنش خشکی تاثیر کاهشی روی اغلب صفات مورد مطالعه داشت. بیشترین اثر تنش بر میزان هدایت روزنه ای و سرعت فتوسنتز بود که به ترتیب موجب کاهش 89/87 و 66/77 درصدی آن ها شد. فعالیت آنزیم کاتالاز، دمای سطح برگ، کارایی فتوشیمیایی فتوسیستمii در شرایط دیم به طور معنی داری بالاتر بود. با توجه به نتایج مقایسه میانگین دو محیط، بیشترین و کمترین عملکرد دانه به ترتیب مربوط به ژنوتیپ شماره 3 (kc-591، بومی استان کرمانشاه شهرستان اسلام آباد غرب) با 789 و ژنوتیپ شماره 27 (دریافتی از ایکاردا) با 341 گرم بر مترمربع بود. همچنین در مجموع دو محیط بیشترین محتوی آهن و روی دانه به ترتیب مربوط به ژنوتیپ شماره 22 (chen/altar84، دریافتی از سیمیت) و ژنوتیپ شماره 10 (c-46020، بومی کشور ژاپن) با مقادیر 91 و 60 گرم در کیلوگرم بودند. صفات کیفی دانه با هیچ کدام از صفات مورد بررسی همبستگی معنی داری نشان ندادند. با بررسی روابط علت و معلولی به نظر می رسد، عامل های گزینش برای هر محیط باید بر طبق روابط بین صفات انتخاب شود. انتخاب بر اساس یک فاکتور به تنهایی به عملکرد بالاتر نمی انجامد و تعیین وزن برای هر صفت با توجه به محیط های مورد بررسی ضروری به نظر می رسد. با توجه به نتایج تجزیه علیت پیشنهاد می شود، تعداد دانه در هر سنبله و ارتفاع گیاه دارای اهمیت بیشتری در محیط دیم نسبت به وزن هزار دانه باشد. ولی در محیط آبی صفات وزن هزار دانه و تعداد دانه در هر سنبله اولویت بالاتری دارند. با تجزیه به عامل ها، در محیط دیم10 عامل و در محیط آبی 9 عامل شناسایی شد. که به ترتیب 30/84 و 6/81 درصد تنوع داده ها را توجیه کردند. تجزیه خوشه ای با استفاده از روش ward، بر اساس کلیه ویژگی های مورد بررسی ژنوتیپ ها را در هر دو محیط دیم و آبی در پنج گروه جداگانه قرار داد. بر اساس شاخص های مقاومت به خشکی مشخص شد، ژنوتیپ های شماره 3 و 19 مناسب ترین ژنوتیپ ها برای هر دو محیط و ژنوتیپ های شماره 27، 1 و 22 با عملکرد پایین، ژنوتیپ های ناپایدار می باشند.