بررسی جنبه های ادبی و تحلیل درونمایه های عرفانی مکاتیب عبدالله قطب بن محیی(از عرفای قرون 9 و 10)

مکاتیب نگاری از دیرباز راهی برای انتقال دیدگاه های افراد و برطرف نمودن مشکلات مختلف بوده است و عرفای اسلامی از جمله کسانی اند که با بهره گیری از این فن و با تأسی از پیشوایان دینی خود، اقدام به نگارش نامه هایی آموزنده و سرشار از مضامین ارشادی و عرفانی نموده اند. از جمله عرفایی که از این هنر به خوبی بهره گرفته است، عبدالله قطب بن محیی(متوفی اوایل قرن دهم هجری قمری) است که در اواخر قرن نهم، در اثر فشارهای اجتماعی موجود، اقدام به تأسیس شهرکی در حوالی جهرم نمود تا پیروان خویش را در آنجا اسکان دهد. او در طی سال های ساخت این شهرک توسط پیروانش، نامه هایی را از شیراز ـ محل سکونت خود ـ به ایشان نوشت و در آنها ضمن روحیه بخشی، ارشاد و پاسخگویی به شبهات ایشان، عالی ترین مضامین عرفانی را در ساده ترین جملات به رشته تحریر در آورد. از آنجا که به دلایل مختلف، شخصیت قطب در طول تاریخ به میزان زیادی ناشناخته مانده است، هیچ گاه بررسی جامعی در رابطه با جنبه های ادبی و عرفانی این مکاتیب صورت نپذیرفته است. در پژوهش حاضر تلاش گشته تا ضمن تحلیل زندگینامه و گرایشات مذهبی قطب بن محیی، غنای جنبه های ادبی موجود در این مکاتیب و درونمایه های عرفانی نهفته در آنها و نیز تأسی او از بزرگان عرفان و نوآوری های احتمالی او در این زمینه بررسی گردد و چنین نتیجه شد که قطب بن محیی عارفی است ـ بنا بر ظاهر ـ شافعی مذهب که گرایش ملموسی به دیدگاه های امامیه دارد و ضمن ابراز ارادت فراوان به ائمه شیعه، از دیدگاه های کلامی آنان نیز تا حدود زیادی تبعیت می نماید. از لحاظ ادبی نیز سطح نگارش او از سطح عمومی نثر قرن نهم به وضوح بالاتر است و روانی نوشتار او حاکی از همین موضوع می باشد. در باب عرفان نیز تعلق خاطر او به ابوحامد غزالی و مولانا جلال الدین رومی بیش از سایرین محتمل می نماید. او به خوبی از تفاسیر عرفانی بدیع بهره گرفته و توانسته مسائلی نظیر «وحدت وجود» را نیز طی مثال هایی ساده تبیین نماید.