تحلیل زمانی- مکانی رسوب معلق در حوضه های آبریز اصلی کشور ایران در دهه های اخیر

فرسایش خاک در حال حاضر به عنوان یک مخاطره در سطح جهان مطرح می باشد. خاک یکی از مهمترین منابع طبیعی هر کشور است و فرسایش آن به وجود آورنده بسیاری از مشکلات انسانی از جمله کاهش حاصلخیزی، فقر پوشش گیاهی و بیابان زایی به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک می باشد. به دلیل اینکه بخش وسیعی از کشور ما در مناطق خشک و نیمه خشک قرار گرفته و از ویژگی های این مناطق، رگبار های سیل آسا می باشد، به همین دلیل فرسایش خاک همواره از مخاطرات محیطی کشور به شمار می رود. امروزه حفاظت از خاک و حاصلخیزی آن، استراتژی مهم همه کشور هاست، نه تنها به این دلیل که خاک بستری برای حیات است یا عامل مهم تولید است، بلکه به این دلیل که تعادل اکوسیستم و چرخه آب مستقیما به آن وابسته است. جهت انجام پژوهش از داده های باران سنجی، دبی سنجی و رسوب سنجی به همراه کاربری اراضی و سنگ شناسی در سرتاسر کشور استفاده شد. داده ها پس از استاندارد سازی (به صورت مجزا نوسانات رسوب، دبی، بارش را با توجه به تاثیر پذیری آنها از شرایط محیطی چون جنس زمین و کاربری اراضی)، از طریق آزمون همبستگی مورد تحلیل قرار گرفت و سپس میزان ارتباط این پارامتر های محیطی مطالعه گردید. از طریق آزمون میانگین متحرک و رگرسیون خطی، نوسانات دبی و رسوب طی دوره های زمانی مورد مطالعه با یکدیگر تطبیق داده شد. نتایج حاصله نشان داد که: 1- دوره-های پر آبی و کم آبی حاصله از میانگین متحرک سه ساله، در حوضه های دریاچه ارومیه، سرخس، هامون و در ایران مرکزی به غیر از ایستگاه روح آباد در دوره های پایانی مورد مطالعه شاهد فاز خشکی بوده و حجم رسوب نیز سیر نزولی و کاهشی را نشان می دهد، همچنین در حوضه خزر به غیر از ایستگاه های (نوده، قره گونی و لوشان) و در حوضه خلیج فارس و دریای عمان به غیر از ایستگاه های (پل کهنه، هلیلان، قنطره و اهواز) در سایر ایستگاه های مورد مطالعه در سال های اخیر شاهد دوره کم رسوب می باشیم. 2- نتایج مربوط به آزمون من-کندال برای پارامتر رسوب نشان داد به غیر از ایستگاه های نوده و درازلات (در حوضه دریای خزر) و ایستگاه رویین (در حوضه ایران مرکزی) که دارای روند افزایشی و کاهشی معناداری در میزان رسوب بوده اند، سایر ایستگاه های واقع شده در حوضه های مورد مطالعه فاقد روند می باشد. 3- بر اساس آزمون همبستگی، بین دو پارامتر بارش و رسوب رابطه مستقیم و معنادار همراه با همبستگی بالا در سطح حوضه های مورد مطالعه وجود دارد. به طوری که با افزایش میزان بارندگی بر حجم رسوب افزوده میگردد 4- نتایج حاصله از مدل رگرسیون چند متغییره برای کلیه حوضه های مورد مطالعه معنادار بوده، لذا در تمامی حوضه های مورد مطالعه رابطه بین بارش و رسوب سالانه مستقیم و معنادار بوده و با افزایش میزان بارش حجم رسوب سالانه نیز افزایش یافته همچنین با کاهش بارش از حجم رسوب سالانه نیز کاسته می شود.