بررسی اثر حشره کشی اسانس گیاهان ترخون (artemisia dracunculus l.) و شوید (anethum graveolens l.) روی مراحل مختلف زیستی سفیدبالک گلخانه (trialeurodes vaporariorum westwood) و حشرات کامل شته جالیز (aphis gossypii glover) در شرایط آزمایشگاهی

سفید بالک گلخانه (trialeurodes vaporariorum westwood) و شته جالیز (aphis gossypii glover) از آفات مهم محصولات گلخانه ای در سراسر جهان می باشند. جهت کنترل جمعیت این آفات در چند دهه ی اخیر توجه به ترکیباتی سازگار با محیط زیست و با منشأ گیاهی افزایش یافته است. لذا در این تحقیق سمیت تنفسی و نیز دوام اسانس گیاهان ترخون (artemisia dracunculus l.) و شوید (anethum graveolens l.) روی مراحل مختلف زیستی سفید بالک گلخانه (تخم، پوره و حشره کامل) و نیز حشرات کامل شته جالیز مورد بررسی قرار گرفت. این تحقیق در قالب طرح کرت های کاملاً تصادفی با 6 تیمار (5 تیمار اصلی به همراه شاهد) در غلظت و زمان های مختلف برای بررسی میزان lc50 و lt50 انجام شد. هر تیمار در 3 تکرار برای غلظت ها و زمان های مختلف مورد بررسی قرار گرفت. هر تکرار شامل 20 حشره ی بالغ همسن شده بود. نتایج حاکی از آن است که اسانس های مزبور کشندگی معنی داری هم به لحاظ غلظت و هم به لحاظ زمان در طی 24 ساعت اسانس دهی روی آفات مورد مطالعه از خود نشان دادند. بر اساس نتایج حاصل میزان lc50 محاسبه شده اسانس ترخون روی تخم، پوره و حشره کامل به ترتیب 18/1، 45/0 و 69/0 میکرولیتر بر لیتر هوا و نیز میزان lc50 محاسبه شده اسانس شوید به ترتیب 99/12، 67/5 و 03/8 میکرولیتر بر لیتر هوا می باشد. همچنین میزان lc50 محاسبه شده روی حشرات کامل شته جالیز بعد از 24 ساعت اسانس دهی برای اسانس ترخون 63/18 و برای اسانس شوید 84/28 میکرولیتر بر لیتر هوا می باشد. میزان lt50 محاسبه شده اسانس ترخون روی تخم، پوره و حشره کامل به ترتیب 02/15، 12/5 و 05/9 ساعت و نیز میزان lt50 محاسبه شده اسانس شوید به ترتیب 66/18، 51/5 و 14/10 ساعت می باشد. همچنین میزان lt50 محاسبه شده روی حشرات کامل شته جالیز در طی 24 ساعت اسانس دهی برای اسانس ترخون 74/10 ساعت و برای اسانس شوید 76/12 ساعت می-باشد. با توجه به نتایج به دست آمده مقادیر lc50 و lt50 محاسبه شده اسانس شوید روی مراحل زیستی مورد بررسی سفید بالک گلخانه و حشرات کامل شته جالیز از اسانس ترخون بیشتر است. به طوری که این نتایج حاکی از آن است که اسانس ترخون روی هر دو گونه حشره مورد آزمایش نسبت به اسانس دیگر بهتر عمل کرده است. مقادیر lt50 به دست آمده از تست دوام اسانس گیاهان ترخون و شوید روی حشرات کامل سفید بالک گلخانه به ترتیب معادل 80/1 و 48/1 روز و برای حشرات کامل شته جالیز به ترتیب معادل 63/1 و 44/1 روز می باشد. در این تحقیق مشاهده شد که دوام اسانس های ترخون و شوید روی سفید بالک گلخانه به ترتیب برابر با 15 و 13 روز و برای شته جالیز به ترتیب برابر با 12 و 10 روز بوده است. این یافته ها بیانگر تأثیر بالای اسانس گیاهان ترخون و شوید روی آفات مورد مطالعه بوده و نشان می دهد که از نظر سمیت تنفسی پتانسیل بالایی برای استفاده در برنامه های کنترل تلفیقی آفات مذکور در گلخانه ها را دارا می باشد. واژگان کلیدی: اسانس های گیاهی، سفید بالک گلخانه، شته جالیز، ترخون، شوید، اثر کشندگی