ارزشیابی برنامه ملی " حذف کنکور سراسری" : اعمال ارزشیابی جامع چند محوره به جای روشهای تک محوره در نظام آموزش زبان انگلیسی کشور

پیرو سیاستگذاری های اخیر کشور در خصوص اصلاح نظام سنجش و پذیرش دانشجو، "قانون پذیرش دانشجو در دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی کشور" (مصوب مجلس شورای اسلامی، 1386) حذف تدریجی نظام کنکور-محور و تاثیر سوابق تحصیلی دانش آموزانرا ضروری می داند. بر اساس این قانون، طی فاز اول برنامه جدید (یعنی فاز تدریجی حذف کنکور سراسری در بازه زمانی 1387 تا 1394) نمرات دانش آموزان در کلیه دروسی دبیرستانی که امتحان آنها سالیانه به صورت هماهنگ و سراسری برگزار می گردد، به تدریج جایگزین نمرات کنکور سراسری می گردد.از اینرو، به جای سنجش دانش زبان انگلیسی توسط بخش زبان انگلیسی کنکور سراسری به تدریج آزمون های زبان انگلیسی دبیرستان ملاک سنجش قرار خواهند گرفت.هدف از انجام این پژوهشارزشیابی-محور که همزمان با فاز اول این تغییر صورت گرفته، از سویی، بررسی اهداف،مفروضات، و مبنای نظری سیاستگذاریچنین تحولی بوده (مرحله اول ارزشیابی: ارزشیابی سیاستگذاری تغییر)، و از سویی دیگر، بررسی میزان تحقق این اهداف در نظام آموزش عمومی زبان انگلیسی کشوراست (مرحله دوم ارزشیابی: ارزشیابی روند و مرحله اجرایی تغییر) . به عبارتی،پژوهش حاضر در مرحله دوم ارزشیابیخود به بررسی میزان تحقق آثار و تبعات این طرحدر نظام آموزش زبان انگلیسی و از دیدگاه افراد ذی ربط و ذی نفع این نظام آموزشی پرداخته است. در راستای اهداف فوق، پژوهش حاضر از یک الگوی ارزشیابی ترکیبی بهره گرفته که متشکل است از الگوی های "ارزشیابی مشارکتی"، به منظور مشارکت افراد متفاوت ذی ربط و ذی نفع در امر ارزشیابی و در نظر گرفتن دیدگاه و نقطه نظرات آنها؛ "ارزشیابی برآیند-محور"، به منظور بررسی برآیندها و تبعات این نظام در حیطه زبان انگلیسی و نیز بر تحقق عدالت در سنجش و پذیرش؛ و "ارزشیابی تئوری-محور" که در قالب ارائه الگوی نظری به بررسی آثار و تبعات این طرح در حیطه یادگیری زبان انگلیسی پرداخته است. این الگوی تدوین شده مورد اعتبارسنجی قرار گرفته و سپس به عنوان "الگوی یادگیری زبان انگلیسی در بستر تغییر آزمون" معرفی گریده است. جامعه آماری این پژوهش در کل 14 نفر سیاستگذار رده بالای آموزشی، 423 نفراز رده آموزش زبان انگلیسی(8 استاد دانشگاه، 8 سر گروه و407 دبیر) و 700 نفر از رده متربی (دانشجوی زبان انگلیسی و دانش آموز سال سوم) می باشند.در مرحله اول ارزشیابی، اطلاعات مربوط به سیاست ها ومبنای نظری این تغییر با استفاده از روش دلفی و از طریق انجام مصاحبه و توزیع پرسشنامهجمع آوری گردید. تلفیق این نتایج، مطالعه اسناد بالادستی، وادبیات موجود منجر به ساخت ابزار مورد نیاز پژوهش همچون پرسشنامه مصاحبه و پرسشنامه های ساختار-یافته (پرسشنامه آثار و تبعات نظام جدید سنجش و پذیرش دانشجو) گردید. پس ازاعتبار سنجی کلیه ابزارها، اطلاعات لازم از افراد ذی ربط/ذی نفع آموزشی-یادگیری استانهای تهران، اصفهان و مازندران جمع آوری و سپس مورد تجزیه/تحلیل آماری قرار گرفت. تحلیل داده ها از طریق روشهای آماری میانه و انحراف معیاردر روش دلفی، تحلیل کیفی، تحلیل اسنادی، تحلیل عاملی (اکتشافی و تاییدی)، آزمون خی-دو، و مدل مسیر توسط نرم افزارamos انجام گرفت. نتایج حاصل از مطالعه دلفی در مرحله اولبیانگر توافق سیاستگذاران بر سه محور اصلی است: 1) نظام جدید به عنوان اهرم مولد آثار و پیامدهای مطلوب در نظام یاددهی-یادگیریو برقراری عدالت در آزمون ؛ 2) تغییر پارادایم "روان-سنجی" به "سنجش آموزشی"؛ و 3) چالش های پیش رو.بر اساس یافته های مرحله دوم ارزشیابی، آثار و پیامدهای نظام جدید درزمینه "آموزش و برنامه ریزی دبیران زبان انگلیسی"طبق اهداف سیاستگذاری تحقق نیافته است. افزون بر این،از نظر افراد جامعه آماری پژوهش،اعمال سابقه تحصیلی بر اساس آزمون های پایانینه تنها تضمینی برای ایجاد عدالت در سنجش و پذیرش نخواهد بود، بلکهتاثیر چندانی بر تحقق اهداف یادگیری (شناختی، عاطفی) نمی گذارد. نتایج حاصل از آزمون مدل ساختاری ابتدا بیانگر تایید این مدل بوده و سپسمعناداربودن شاخص های "انگیزه یادگیری" و "نگرش به تغییر"را نشان می هند. در حقیقت بر اساس نتایج، این دو شاخص نشانگر مهمترین تاثیر مستقیم بر یادگیری در بستر تغییر می باشند اگرچهاز دیدگاه متربیان نظام جدید درافزایش این دو عامل و یا کاهش میزان اضطراب چندان کارآمد به نظر نمی رسد وشواهد نشان دهنده میزان قابل توجهی ازاضطراب و استرس می باشد. از سوی دیگر، نتایج مرتبط با عملکرد کلاسی دانش آموزان نشان دهنده فعالیت های مربوط به همه مهارتهای زبان آموزی نیست بلکه حاکی از غلبه همان دسته از فعالیت ها و مهارتهای ادراکی است که در نظام کنکور-محور ساری و جاری است. این نتایج مهر تاییدی است بر دیدگاه اساتید و سرگروه های زبان انگلیسی که با استفاده از روش های مصاحبه به دست آمد. این گروه از ذی ربطان/ذی نفعان آموزشی، آزمون های سراسری فعلی که توسط وزارت آموزش و پرورش تهیه، اجرا، و تصحیح می گردند را ابزار مناسبی برای سنجش توانایی واقعی زبان آموزان نمی دانند و آنها را فاقد اعتبار لازم برای سنجش کلیه مهارت های دانسته، معتقدند که آثار وتبعات منفی بر یاددهی-یادگیری همچنان به قوه خود باقی خواهد ماند. در راستای اهداف پژوهش، نقاط قوت و ضعف نظام جدید نیز مورد بررسی قرار گرفت. به طور کلی، نتایج حاکی از آن است که "ایده آل های" سیاستگذاران در نظام آموزش زبان انگلیسی به اندازه ای که آنان امید دارند محقق نمی گردد.بر خلاف تغییر دیدگاه های سنتی سنجش و پذیرش و نیز لحاظ نمودن سابقه تحصیلی که از نقاط مثبت این طرح به شمار می روند، سیاستگذاران در عمل همان سیاست های گزینشی سابق را برای جایگزین کنکور دنبال نموده، که با وجود چالش ها، نقاط ضعف و تهدیدهای موجود نظام جدید را به برنامه ای نا مناسب و خلاف جهت اهداف ایده آل تبدیل می نماید. ارزشیابی زود هنگام یا ارزشیابی "مرحله سیاستگذاری" و "مرحله اجرایی" نظام جدید سنجش و پذیرش دانشجو که محور اصلی این پژوهش بوده نه تنها به بررسی "ایده آل ها در سیاستگذاری" و نیز "تحقق آنها در عمل" تاکید داشته بلکه بیانگرلزوم اعتبار سنجی یک آزمون پر اهمیت کشوری از نظر آثار وتبعات آن ازمنظرافراد ذینفع و ذی ربط این نظام می باشد .