بررسی تلمیح و تمثیل در قصاید عرفی شیرازی

عرفی شیرازی از شاعران برجسته ی سبک هندی است؛ او را می توان از پایه گذاران این سبک شمرد. سبک هندی، مشخصات و ویژگی های خاصی دارد که آن را از سایر مکتب ها و سبک ها متمایز ساخته است. از ویژگی های اصلی این سبک، آوردن تلمیح و تمثیل در اشعار شاعران است. تلمیح اشاره به داستان، شعر، آیه و یا حدیث در کلام است، بدون شرح کامل آن. تمثیل هم نوعی سخن گفتن است که تأثیرگذار و زیباست و در شعر شاعران سبک هندی، اشکال متفاوت آن را می توان یافت؛ امّا اغلب ساخت ارسال المثل دارد؛ یعنی در مصراع اول مطلبی معقول ذکر می شود و در مصراع بعد، تصویری محسوس برای اثبات آن آورده می شود. از آنجا که تلمیح و به خصوص تمثیل در سبک هندی، تفاوتهایی با سبک های خراسانی و عراقی دارد، بررسی این دو مقوله در شعر عرفی، به عنوان یک نماینده ی برجسته از سبک هندی، اهمیت و جذابیت بسیاری دارد. به دلیل شهرت و نیز حجم بیشتر قصاید عرفی، همچنین فراوان تر بودن تلمیح و تمثیل در آنها، برای این پژوهش قصاید عرفی از دیوان وی، برگزیده شده است. در این قصاید، اغلب تلمیحات، اسلامی و مذهبی و مربوط به معجزات بزرگ انبیاء و پیامبران است و تلمیحات ملی و ایرانی در آن ها کمتر است. تمثیل نیز به گونه ای است که شاعران و نویسندگان، خود، آنها را بنا نهاده و در اشعار خویش ذکر کرده اند؛ البته از مثلهای رایج میان مردم نیز تا حدی استفاده شده است. عرفی گاهی در مثلهای رایج دخل و تصرف کرده یا آن ها را متحول ساخته است. قابل ذکر است که نسبت تمثیل در قصاید عرفی کمتر از تلمیح است.