نقد و بررسی رفتارهای سیاسی و اجتماعی فاتحان مسلمان در قرن اول هجری

فتوحات اسلامی، بخش مهمی از تاریخ اسلام را تشکیل میدهد؛که در عصررسول خدا(ص)، سراسر جزیره العرب فتح شد وپس ازرحلت آنحضرت،مسلمانان باتأسی به سیره? حضرت مبنی برتلاش برای گسترش دین اسلام، فتوحات اسلامی را در فراسوی مرزهای جزیره العرب آغازکردند. دراین میان،رفتارهای فاتحان درسرزمین های مفتوحه،تأثیری زیادی درنفوذاسلام میان مردم ویاانزجارآنان ازاسلام داشت . که دررساله? حاضراین رفتارهادردوبعدسیاسی واجتماعی بررسی می شودوروش پژوهش در آن، روش تحقیق در تاریخ (توصیفی،تحلیلی وتاریخی) خواهد بود. در این پژوهش، فتوح با رویکرد«زمین گستری اسلامی» بررسی می شود که بر همین اساس، در عصر رسول خدا (ص) سراسر جزیره العرب فتح شد. فتوح عصر خلفاکه پس از پایان جنگهای رده بافراخوان ابوبکر در دو سوی سرزمین شامات و سرزمین سواد (عراق) آغاز شد بدلیل اتحاد و انسجام همراه با انگیزه های دینی و اقتصادی در وجود فاتحان مسلمان و متقابلاً به علت نفاق و پراکندگی میان رومی ها و ساسانیان، به سرعت زیادی گسترش یافت و سرزمین های بسیاری از امپراطوری روم شرقی وساسانی بدست مسلمانان افتاد و حکومت ساسانی کاملاً نابود شد. فتوح عصر اموی که بیشتر در دوران معاویه ونیز پس از سال 73 هجری در دروه? مروانی ها اتفاق افتاد در دوره? ولید بن عبدالملک به اوج خود رسید و مناطقی بسیاری در شرق و غرب به تصرف مسلمانان درآمد. در ارزیابی رفتارهای سیاسی، اجتماعی فاتحان مسلمان،در «عصررسول خدا(ص)» می توان گفت: فاتحان مسلمان در این دوره زیر هدایت رسول اکرم ص) با انگیزه ای دینی پا به میدان فتوحمی گذاشتند، لذا رفتار ایشان برابر موازین ومعیارهای دینی و وحیانی ابلاغ شده از سوی رسول خدا(ص) بوده وگسترش دین اسلام مهم ترین وتنها آرمان ایشان بوده است. عملکرد ایشان در سرزمین های فتح شده بر اصل دعوت به اسلام استوار بود، و پرداخت جزیه از سوی اهل کتاب آزادی دینی و امنیت اجتماعی ایشان رااز سوی رسول خدا(ص)و مسلمانان ،در پی داشت. در ارزیابی رفتارها وعملکرد فاتحان مسلمان،در«عصر خلفا»می توان دریافت که گرچه فراخوان وبسیج نیروها برای اعزام به عرصه های فتوح از سوی خلفا با دو انگیزه ای دینی واقتصادی همراه بود اما بدلیل نزدیکی به زمان رسول خدا(ص) ونظارت وساده زیستی دو زمامدار نخست ونیز دستور ها وفرمانهای ایشان با تاکید بر رعایت مقررات اسلامی ومعیارهای دینی، فاتحان مسلمان عملکرد ورفتار مثبت داشته واز کشتار، تخریب وغارت خودداری می کردند، پرداخت جزیه وخراج، امنیت مالی و جانی مردم سرزمین های گشوده شده را در پی داشت. گرچه در مجموع چه دردوران پیامبراکرم(ص) وچه در دوران خلفا،در جریان فتوحات تخلفاتی نیز از سوی فاتحان صورت گرفته،که از سوی رسول خدا(ص) و خلفا مورد سرزنش و توبیخ قرار گرفته اند. در ارزیابی رفتارهای فاتحان مسلمان،در«عصرامویان»می توان گفت: چون دست یابی بقدرت از سوی امویان، دگرگونی اساسی در نظام حاکمیت اسلامی را در پی داشت ناگزیر فتوحات و رفتارهای فاتحان مسلمان نیز از آن متأثر شد. به ویژه تبدیل خلافت اسلامی به پادشا هی موروثی تغییرات بسیاری را در انگیزه ها، دستورها وفرمان های خلیفگان اموی و کارگزاران ایشان ونیزفرماندهان وسربازان ایجادکرد،که همین مسأله، رفتارها وعملکرد فاتحان در سرزمین های گشوده شده را، متفاوت از گذشته نمایاند! لذا دست یابی به اموال، ثروت ها وغنایم نقش مهمی در فتوحات این دوره ایفا کرد. گرچه در این دوره، نیز افرادی با انگیزه ای جهاد وگسترش دین اسلام، در جریان فتوحات حضور داشتند .