تاریخ اصول الفقه

پایان نامه حاضر به تشریح پیداییِ علم اصول فقه، روش های اصولی و مکتب های اصول فقه شیعه و اهل سنت می پردازد و روند شکل گیری مباحث و اصطلاحات اصولی را تبیین می کند. نویسنده در سه باب تاریخ علم اصول فقه و فراز و نشیب های آن را تا در آمدن آن به شکل کنونی بررسی کرده است. در باب اول مباحث مقدماتی علم اصول فقه، مانند تعریف علم اصول فقه، ویژگی های مسأله اصولی، تفاوت میان قاعده اصولی با قاعده فقهی، مباحث علم اصول فقه، جایگاه علم اصول فقه در اندیشه و علوم اسلامی، تعامل و ارتباط علم اصول فقه با سایر علوم اسلامی همچون: تفسیر قرآن، روایات، فقه و قواعد فقهی، علم لغت و علم نحو و علم کلام و منطق مطرح گردیده و منابع استنباط در اصول فقه و معنای اخباری و اصولی (فرق میان اخباریان و اصولیان) تبیین شده است. در باب دوم از این تحقیق، تاریخچه علم اصول فقه و چگونگی پیدایی این علم، اسباب و علل پیدایی آن، دیدگاه های متفاوت علمای مسلمان درباره این علم، تدوین مباحث علم اصول فقه، تطوّر آن، روش ائمه مذاهب اربعه اهل سنت در علم اصول فقه و استفاده از آن در فقه و استدلال فقهی، روش زیدیه و امامیه در کاربرد مسایل علم اصول فقه، تعداد اصول به کار گرفته شده استنباطی در علم اصول فقه و دیدگاه های شیعه و اهل سنت درباره این علم و تدوین آن تبیین می گردد. آن گاه اسباب و انگیزه های مربوط به پیدایی و شکل گیری و تدوین این علم از لحاظ تاریخی بیان گردیده و عواملی همچون: دور شدن از عصر نص، دخالت سیاست در تفسیر از دین، ظهور مکتب های فقهی جدید در مدینه و عراق، عوامل اجتماعی و فرهنگی تدوین علم اصول فقه، موضع گیری ائمه معصومین از شکل گیری آن و حرکت فلسفی و کلامی و نهضت ترجمه، منعکس شده است. در باب سوم تدوین کتاب های اصولی در پنج قرن نخست هجری ـ از نخستین تألیفات ساده اصولی تا کتاب های پیچیده تر اصولی ـ بیان شده و آثار نگاشته شده در ادوار مختلف توسط مذهب شافعی، حنفیه و امامیه و ظهور نخستین اصطلاحات اصولی، تجزیه و تحلیل تاریخی می شود.