شرائط القاضی علی ضوء الفقه الامامی

این نوشتار براساس احکام و فروع فقهی قضا در فقه امامیّه، شرایط و ویژگی های قاضی را واکاوی و مشخّصات قاضی منصوب و تحکیم از سوی حاکم اسلامی و ولایت داشتن آن ها را بررسی می کند. پژوهش حاضر درچهار فصل سامان یافته است. نویسنده در مقدّمه با اشاره به اهمّیّت منصب قضا و عظمت آن در دین اسلام، هدف خود را از این تحقیق مطرح می کند. وی در فصل اوّل ضمن ارائه تعریف لغوی و اصطلاحی قضا و مفاهیم متناسب با آن در فقه امامیّه، تفاوت های داوری کردن و فتوا دادن را بیان کرده و حکم نقض، حکم قاضی و موارد جواز نقض حکم او را توضیح می دهد. سپس اقسام قاضی، اعمّ از قاضی تحکیم و منصوب از سوی حکومت را بیان کرده و مشروعیّت قاضی تحکیم، شرایط معتبر در تحکیم، حکم تکلیفی قضا، ویژگی های بحث از قضا در فقه امامیّه، معنای شرط، اصل عملی و اصل لفظی در شرایط قاضی را بررسیده است. وی در فصل دوم به مهم ترین صفات یک قاضی که در امر قضا و صدور حکم قضایی از سوی او لازم است، اشاره کرده و شرط علم، اجتهاد و عدالت او را شرح می دهد. نگارنده در این زمینه با اشاره به معنای لغوی و اصطلاحی اجتهاد، شرط بودن یا نبودن آن در قاضی را براساس فقه امامیّه بررسیده و ادلّه قائلین به شرطیّت و عدم شرطیّت اجتهاد، اعمّ از اجتهاد مطلق و متجزی را مطرح می کند. نویسنده همچنین دلیل های اعلمیت داشتن یا نداشتن آن برای قاضی در تصدّی منصب قضا و نیز شرط بودن عدالت برای او را باز می گوید. در فصل سوم شرایط قاضی برای اِحراز ولایت در قضا همچون: بلوغ، عقل، اسلام، ایمان، حلال زاده بودن، مرد بودن (رجولیّت) و آزاد بودن (بنده نبودن) و ادلّه فقهی هر یک در فقه امامیّه ذکر می شود. در فصل چهارم برخی شرایط کمال در قضا، مانند علم به کتابت، داشتن قوّه ضبط و به یاد سپردن امور، گفتار و حوادث مختلف مربوط به قضای خویش، بینایی، ناشنوا و لال نبودن و دلیل های مربوط به هر یک از این شرایط یا عدم شرط بودن آن ها بیان می گردد. نویسنده، این صفات را از آن جا که امکان دارد در حکم و داوری قاضی و از مدارِ عدل خارج شدن دخیل باشد، تجزیه و تحلیل فقهی کرده است.