بررسی بینامتنیت در آثار سیمین دانشور

سیمین دانشور اولین زنی بود که به زبان فارسی، داستان به معنای امروزی آن نوشت و راه را برای زنان داستان نویس پس از خود هموار کرد، اما طرح داستان ها و اندیشه ها و شگردهای داستان های وی با توجه به آثار و اندیشه های دیگران نیز شکل گرفته است. روش و مبنای نظری که بتواند میزان نوآوری و ابتکار نویسنده در عین دقت در آثار دیگران را روشن سازد نظریه بررسی بینامتنی است، نظریه بینامتنیت بر این اصل استوار است که هیچ نویسنده ای بدون کمک گرفتن از متون و آثار قبل از خود نمی تواند متنی به وجود آورد و هر نویسنده و پدیدآورنده ای با توجه به متون پیشین به خلق اثری دست می زند. در پژوهش حاضر، منابع، آثار و مسائل مختلفی را استخراج کرده ایم که سیمین دانشور در سه رمان سووشون، جزیره سرگردانی و ساربان سرگردان از آنها به نحوی استفاده کرده است. این سه رمان از جهاتی با هم شباهت دارند برخی شخصیت ها، اصطلاحات و مضامین داستان ها مشترک است، همچنین نویسنده از حماسه، تاریخ، فلسفه، عرفان، هنر و ... در آثارش بهره گرفته است. سیمین دانشور روحیه ها، علایق و دغدغه های زنان ایرانی را در آثارش منعکس کرده تا خواننده را با احساسات آنها بیشتر آشنا سازد. تأثیر مسائل تاریخی، اجتماعی و سیاسی در این آثار از اهمیت بالایی برخوردار است، فرهنگ عامه مخصوصاً مسائل مربوط به زنان و ضرب المثل ها به میزان بسیار بالایی در این آثار نشان داده شده اند و این موضوع بیانگر علاقه نویسنده به فرهنگ بومی و ملی ، توجه زیاد به مسائل زنان و انعکاس آنها در آثارش است. تأثیر تلمیحات مختلف به داستان های سیاووش، امام حسین(ع)، حضرت یوسف و ... همچنین داستان های کودکان قابل توجه است. دلالت-های آشکار و اشاره به اشعار و سخنان سخنورانی همچون حافظ، سعدی، مولانا، عطار نیشابوری، نیما یوشیج، خیام نیشابوری، اخوان ثالث و دیگر ادبا و نویسندگان همچون سهرودی و هجویری، همچنین آیاتی از قرآن کریم در این سه رمان قابل توجه است که در حوزه زبرمتنیت قرار می گیرد و بیشترین ابیاتی که سیمین دانشور در این سه رمان مورد استفاده قرار داده است از دیوان غزلیات حافظ می باشد همچنین اشارات فرهنگ عامه و ضرب المثل ها در رمان سووشون بسیار بیشتر از رمان های دیگر است و بیشترین دلالت در رمان جزیره سرگردانی مورد استفاده قرار گرفته است. واژگان کلیدی: بینامتنیت، جزیره سرگردانی، دلالت های آشکار، زبرمتنیت، ساربان سرگردان، سووشون، سیمین دانشور.