بررسی فنی و ارائه طرح حفاظت و مرمت برای مجموعه قلمدان های قدیمی پاپیه ماشه موزه مقدم

با نگاهی دقیق به سیر تحول قلمدان سازی ایران می توان گفت تا قبل از دوره زندیه قلمدان ها را از چوب یا فلز می ساختند و برای تزیین آن ها از مفتول های طلا و نقره استفاده می کردند. اما با همه زیبایی و ظرافتی که داشتند به علت سنگینی جنس آن ها، در اثر افتادن، سر قلم ها شکسته شده و مشکلاتی را برای صاحبان خود به همراه داشته است. همین دلیل مهمی بود تا هنرمندان به فکر بهره گیری از مواد اولیه کم وزن تر افتادند و به این ترتیب ساخت قلمدان هایی از جنس مقوا (خمیر کاغذ) معروف به قلمدان های روغنی «لاکی» یا «پاپیه ماشه» آغاز، و مورد استقبال مردم واقع شد. پاپیه ماشه نوعی هنر نقاشی روغنی است که در بیشتر کتاب ها، مقالات و ... با عناوین لاکی یا نقاشی زیر لاکی از آن نام برده می شود و این در حالی است که بخشی از ساختار این نوع اشیاء با اشیاء لاکی کاملاً متفاوت است. حال با عنایت به ارزش تاریخی- فرهنگی و هنری این گونه اشیاء از آن جایی که به منظور دست یابی به مناسب ترین راهکارهای حفاظتی و مرمتی، انتقال ارزش های آن ها به نسل آینده (که هم جنبه هنری داشته و هم جنبه کاربردی) و افزایش سطح آگاهی حفاظت گران و مرمت گران، تاکنون اقدام جامع و علمی انجام نپذیرفته است و بخش عمده ای از این اشیاء به دلیل عدم آگاهی در خصوص ساختارشناسی آن ها و شرایط نامناسب نگه داری شان در موزه ها و بخش دیگر به دلیل عدم دسترسی به اطلاعات و تجربیات افراد صاحب نظر در حوزه حفاظت و مرمت قلمدان های پاپیه ماشه (که هم اکنون در گوشه و کنار کشور به مرمت این گونه اشیاء به صورت موردی می پردازند) دچار آسیب دیدگی و تخریب جدی شده اند، ما را بر آن داشت تا در پژوهش حاضر13 قطعه قلمدان پاپیه ماشه به نمایش گذاشته شده در ویترین اتاق نشیمن موزه مقدم را که همگی فاقد شناسنامه اطلاعاتی هستند و به دلیل آسیب دیدگی شدید در وضعیت نامناسبی قرار دارند را به عنوان نمونه-های مورد مطالعه انتخاب نماییم. «موزه مقدم دانشگاه تهران» و در حقیقت خانه مقدم از جمله خانه های مجلل دوران قاجار- متعلق به یکی از درباریان آن زمان به نام احتساب الملک- بوده است، که در آبان ماه سال 1351 هـ. ش زنده یاد دکتر محسن مقدم با توجه به علاقه وافرش به علم، تاریخ و هنر و با هدف بهره برداری پژوهشی، خانه پدری خود را به همراه آثار نفیس گردآوری شده وقف دانشگاه تهران نمود. در این پژوهش بعد از مطرح شدن کلیات طرح در فصل اول، به معرفی تاریخچه، سبک ها و مکاتب هنری در هنر روغنی، صنعت قلمدان سازی در سایر کشورها و مطالعات تطبیقی بین اشیاء روغنی ایرانی و اشیاء لاکی ژاپنی در فصل دوم پرداخته شد. در فصل سوم و چهارم ضمن مطالعه و شناسایی مهارت و تکنیک ساخت، ویژگی های فنی، مواد و ترکیبات موجود در ساختار، نقوش و ...، آسیب ها و علل ایجاد آن ها، به بررسی و تحلیل یافته ها در خصوص قلمدان های مورد مطالعه پرداخته شد. در فصل پنجم نیز پس از مطرح نمودن الزامات مرمتی و حفاظتی، نسبت به ارائه طرح مناسب در این زمینه اقدام گردید.