مفایسه ی شرح ابن عقیل و ابن هشام بر الفیه ابن مالک

چکیده زبان عربی یکی از قدیمی ترین زبان های دنیاست اولین کتابی که در مورد دستور زبان نوشته شده، الکتاب سیبویه است که قرنها از نگارش آن می گذرد. بعد از ظهور اسلام و انتشار زبان عربی در سرزمین هایی که زبان عربی زبان مادری آنها نبود، نیاز به آموزش این زبان بیش از پیش احساس شد. از این میان ابن مالک که یکی از بزرگ ترین نحویان عرب و کتاب او به نام الفیه از مهمترین کتب نحوی به شمار می رود که یک منظومه ای آموزشی است که جمال الدّین ابو عبد الله محمد بن مالک جیانی از نحویان بزرگ مکتب اندلس در قرن هفتم هجری آن را در بحر رجز به رشته نظم در آورد. با توجه به اهمیّت این کتاب در مسائل صرفی و نحوی از همان زمان توجه شارحان بسیاری را به خود جلب کرد، و شروح مختلفی بر آن نگاشته شد. از مشهورترین این شروح، شرح ابن عقیل و شرح ابن هشام ( اوضح المسالک) است. با توجه به اهمیّت این دو شرح آشنایی با درون مایه و روش بحث آنها ضروری به نظر می رسد؛ چرا که در شیوه ی این دو عالم نحوی در شرح الفیه تفاوت هایی وجود دارد که در این رساله تلاش شده مقایسه ای میان این دو شرح صورت گیرد و وجوه اختلاف آن دو استخراج گردد. روش تحقیق در این پژوهش « تحلیلی _ توصیفی » است یعنی با مراجعه به کتاب ها و مقالات مربوط به این موضوع به مقایسه ی شروح مذکور و بررسی وجوه اختلاف آن ها پرداخته شده و نتایجی در این زمینه حاصل شده از جمله این که ابن عقیل الفیه را اساس شرح خود قرار می دهد و اول بیت را می آورد و سپس آن را توضیح می دهد و سعی دارد متعلّم را آگاه کند و از سختی آن بکاهد اما ابن هشام این کار را نکرده است و حتی نام دیگری بر شرح خود بر الفیه نهاد ( اوضح المسالک ) و آن را کتاب مستقلی قرار داد. کلمات کلیدی : الفیه، ابن مالک، نحو، شرح ابن عقیل، ابن هشام، اوضح المسالک