نقد و تحلیل عبهر العاشقین روزبهان بقلی شیرازی

چکیده عشق از قدیمی ترین و بحث برانگیزترین واژه هایی است که تعریفی مانع و جامع از آن نشده است. نقش عشق در تکامل روحی و معنوی انسان ها از گزاره هایی است که از دیرباز ذهن و فکر بشر را به خود مشغول داشته است. عشق از عالی ترین و بالاترین ارکان تصوّف و زیباترین حالی است که صوفی بهره مند از عشق را به سر منزل مقصود می رساند و این اصطلاح در طول تاریخ تغییرات بسیاری یافته و در باب انواع آن سخن های بسیاری گفته شده است. در تصوّف عارفانه عاشقانه، رابطه خالق با مخلوق را همانند رابطه میان عاشق و معشوق می دانستند و اظهار می کردند که عشق در همه موجودات ساری و جاری است و همین عشق و محبّت است که ریشه خداپرستی محسوب می شود. روزبهان بقلی شیرازی، معروف به شیخ شطّاح، از عرفای قرن ششم و اوایل قرن هفتم هجری است که از همان عنفوان جوانی در معرض الهامات روحانی و معنوی قرار داشت و برای بازگو کردن آن ها دست به تألیف کتاب عبهرالعاشقین زد. روزبهان معتقد است که عشق مجازی و انسانی، وسیله رسیدن به عشق الهی و ربّانی است. او هم چنین اصل و منشأ هر چیز را عشق و به خصوص عشق به خداوند می داند و کتاب عبهرالعاشقین را نیز بر همین مبنا تألیف کرده است. در این رساله، کتاب عبهرالعاشقین در چهار فصل بررسی شد. فصل اوّل به بیان و بررسی مبادی تحقیق پرداخته شد. در فصل دوّم زندگی، آثار و روزگار شیخ روزبهان بقلی، مولّف عبهرالعاشقین شرح و بیان شد تا فضای کلّی زمان تألیف، آشکارتر شود. فصل سوّم با عنوان بررسی محتوا و درونمایه عبهرالعاشقین، انواع عشق و نام های مختلف آن، محتوای کتاب و تأثیر پذیری آن از کتاب عطف الالف المألوف علی اللام المعطوف نیز واضح و آشکار شد و سرانجام در فصل چهارم که تحت عنوان بررسی زبان و صورخیال در عبهرالعاشقین مطرح شده، زبان این اثر در سطح لفظی، نحوی و واژگانی و صورخیال، با ارائه شواهدی از متن، معرفی و تشریح شد. روزبهان برای بیان الهاماتی که از عالم ملکوت به او رسیده، چاره ای جز این نداشته است که بخواهد ظرفیت معنایی زبان را افزایش دهد، تا آن چه برای او روی داده، برای شاگردان و مریدانش بازگو کند و این افزایش ظرفیّت زبانی جز با ترکیبات اضافی و وصفی و ساختن تشبیهات و استعارات متنوّع و فراوان ممکن نبوده است و همین امر، فهم درست متن را دشوار و سبک متن را ثقیل کرده است. کلمات کلیدی : نثر عرفانی، روزبهان بقلی شیرازی، عبهرالعاشقین، نقد و تحلیل، عشق.