تبیین مفهومی نقش سرمایه اجتماعی در تحقق اقتصاد دانش محور در ایران

در اقتصاد دانش محور تولید، توزیع و کاربرد دانش عامل محرک? اصلی رشد اقتصادی، تولید ثروت و اشتغال در همه فعالیت های اقتصادی است. سرمایه اجتماعی با نقشی که در تسهیل همکاری و مشارکت افراد در سطوح مختلف فردی و سازمانی دارد، نقشی اساسی در تولید علم ایفا می کند. زیرا در عصر حاضر علم و فناوری بیش از هر دور? دیگری از خصلت های تاریخی خود یعنی تصادفی بودن و انفرادی بودن فاصله گرفته و به پدیده هایی جمعی تبدیل شده اند. به گونه ای که هنجارها، اعتماد و شبکه های اجتماعی که از ارکان سرمایه اجتماعی می باشند، در پیشرفت های علمی و فنی نقش مهمی ایفا می کنند. از دیگر مشخصه های اقتصاد دانش محور، غیررسمی شدن مبادلات می باشد. عوارض ناشی از کمبود سرمایه اجتماعی در اقتصاد به صورت کمبود اعتماد، رکود تجارت، عدم تقسیم کار و تخصص گرایی، عدم پایبندی به قراردادها و عدم تضمین حقوق مالکیت قابل مشاهده است. عدم تحقق تقسیم کار به میزان کافی، سبب عدم تخصص گرایی و این امر نیز سبب عدم تولید و عرض? دانش و به ویژه دانش ضمنی به میزان کافی می گردد. عدم تضمین حقوق مالکیت نیز ساختار انگزیشی افراد را از تولید، به ویژه تولید کالاها و خدمات غیرمحسوس که اتفاقاً در اقتصاد دانش بنیان، بیشترین اهمیت را به خود اختصاص می دهند، به سمت سایر فعالیت ها سوق می دهد. اختلال در روند خلق میزان کافی از دانش، یک عامل مهم در عدم تحقق اقتصاد دانش بنیان است. سرمایه اجتماعی به عنوان مجموع? هنجارهای اجتماعی که اعتماد و پایبندی به تعهدات را به بار می آورد و موجب تسهیل روابط به طور عام و مبادلات و همکاری های اقتصادی به طور خاص می شود، می تواند نقش مهمی در شکل گیری مبادلات و همکاری ها در این عصر داشته باشد. لذا جهت وارد شدن به اقتصاد دانش محور، سیاست گذاری برای ایجاد سرمایه اجتماعی و برنامه ریزی جهت پایش مستمر و ارتقاء کیفیت آن ضروری است. در این پژوهش برای گردآوری اطلاعات مورد نیاز از روش کتابخانه ای و اسنادی استفاده می شود. روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی می باشد. مبانی نظری پژوهش،چارچوب و دستاوردهای اقتصاد نهادی است. نقش، اهمیت و جایگاه سرمایه اجتماعی، در عصر اقتصاد دانش محور تبیین می شود و بر اساس مبانی نظری به معرفی شاخص هایی در حوز? اقتصاد برای ارزیابی سطح سرمایه اجتماعی در جامعه پرداخته می شود. یافته های این پژوهش عبارتند از: 1- یکی از پیش نیازهای تحقق اقتصاد دانش محور، وجود سطح کافی و اثربخش از سرمایه اجتماعی است. 2- سرمایه اجتماعی از مجراهای تسهیل ارتباطات و همکاری بین بنگاه ها کاهش هزینه های مبادله، تضمین حقوق مالکیت(فکری)، فراهم کردن زمینه های ایجاد سرمایه انسانی و ترغیب افراد به انتقال ایده ها، موجب تحقق اقتصاد دانش محور می گردد. 3- شاخص های اقتصادی نرخ بیکاری، نرخ تورم، میزان حفاظت از حقوق مالکیت، میزان مالیات در تأمین مخارج دولت، اندازه بنگاه ها، جرائم اقتصادی، درصد اجرای برنامه های دولت، شاخص های اقتصادی مناسبی برای تشخیص وضعیت سرمایه اجتماعی هستند. 4- بر اساس شاخص های پیشگفته، سطح سرمایه اجتماعی در ایران پایین است. 5- سطح پایین سرمایه اجتماعی در ایران از طریق سطح پایین خلق دانش، وضعیت نامناسب کارآفرینی نوآورانه، سطح پایین تعاملات و همکاری های علمی، کوچک بودن بنگاه ها و عدم ایجاد تخصص و بالا بودن آمار مهاجرت نیروی متخصص، منجر به عدم تحقق اقتصاد دانش محور در ایران شده است.