عوامل تربیت از دیدگاه قرآن

تربیت که به معنای شکوفا نمودن استعدادهای انسان به سمت کمال و ارزش ها، برای رسیدن به قرب الهی می باشد، یکی از اهداف اصلی انبیای الهی است. آیات قرآن کریم هم با توجه به نیاز انسان، اهتمام جدی در پرورش سالم و تربیت او دارد. عوامل تربیت، نقش پیش گیرانه، بازدارنده و هدایت گرانه دارند، و با توجه به جنبه های زیستی، اجتماعی، روانی و طبیعی انسان ها و هدف های او، نقش خود را ایفا می کنند. انسان واجد دو دسته از ویژگی ها می باشد؛ از یک سو، ماهیت دوگانه ای دارد که متشکل از روح و جسم است، و همچنین برخوردار از آزادی و اختیار، ظرفیت یادگیری و فطرت الهی می باشد که می تواند در سایه آن ها به مقام خلافت الهی برسد؛ و از سوی دیگر، واجد برخی از خصوصیات غیرارزشی مثل ضعیف بودن، ستمگری، نادانی، ناسپاسی، مال دوستی، حرص، طغیانگری، غفلت، ناامیدی، تنگ نظری، فخرفروشی و نفس اماره می باشد. با توجه به این ویژگی های دوگانه، انسان اختیار دارد تا به سمت کمال یا شقاوت حرکت کند. یکی از عوامل تربیتی انسان، محیط زندگی اوست، که متشکل از خانواده، دوستان و الگوهای مختلف می باشد. معاشرت با آنان بیشتر در دوران کودکی و نوجوانی به طور مستقیم اثرگذار خواهد بود. ایمان نیز به معنای اعتقاد و باور درونی، با ایجاد هدف، آرامش خاطر و بهبود روابط اجتماعی، موجب هدایت و تربیت انسان می شود. یکی از مظاهر ایمان، عبادت خدا است که آثار تربیتی بسیاری همچون پرهیز از خودخواهی، مصونیت از گناه، تقویت روح و اراده و ایمان برای مواجهه با مشکلات را به همراه دارد. بشارت و انذار نیز عامل دیگری برای تربیت انسان است، که آمادگی بیشتر برای پیمودن راه، و جلوگیری از خطاها و اشتباهات را به همراه دارد. همچنین امتحان و ابتلا، از دیگر عوامل تربیتی است که با رشد و شکوفایی استعدادها، بازگشت به فطرت الهی، جداسازی مومن و کافر، تعقل و تفکر، خداشناسی، سنجش و کنترل امور به تربیت انسان کمک می کند.