بررسی خمس ارباح مکاسب و چگونگی محاسبه آن در فقه امامیه

خمس یکی از ضروریات و مسلمات اسلام است که در اصطلاح به معنای : " پرداخت یک پنجم از برخی از اموال که در شرع مشخص شده، به افراد بخصوصی که شرع اجازه داده است." می باشد و از نظر شیعه امامیه، هفت نوع از اموال، متعلق حکم خمس است، که در میان این اموال "ارباح مکاسب" دارای اهمیت و عمومیت ویژه ای است که از نظر لغوی به معنای " سود کسب ها" است و از نظر بیشتر فقها و علما، ارباح مکاسب معنایی عام تر و وسیع تر از معنای لغوی آن دارد. بنا بر عمومیت و اهمیت خمس ارباح مکاسب، بررسی و تبیین جوانب مهم ارباح مکاسب ضروری تر از موارد دیگر آن به نظر می رسد و بر همین مبنا در این تحقیق با روش توصیفی و تحلیلی و با استفاده از آیات و روایات و کتب فقهی بررسی خمس ارباح مکاسب در پنج فصل انجام شده است که در فصل اول کلیات و واژگان مربوط به موضوع بیان شده و در فصل دوم آن بعد از بیان معنای "خمس " در اصطلاح فقها و موارد متعلق خمس در اسلام، حکم وجوب خمس ارباح مکاسب در قرآن، سنت و اجماع اثبات شده است و در فصل سوم، مصادیق گروه های مصرف خمس که به طور کلی "الله، رسول، ذی القربی" و "یتامی، مساکین و ابن سبیل" است بیان شده و بعد از بیان چگونگی سلطه ایشان بر خمس، سیر تاریخی مصرف خمس در زمان غیبت کبری امام زمان (روحی له الفدا) بیان شده است و در ادامه با بررسی نظریه های مطرح شده در مورد چگونگی سلطه گروه های مصرف خمس، نظریه "نیمی از خمس ملک مقام ولایت امام و نیم دیگر آن ملک عناوین سادات است." با استدلال اثبات شده و در انتها احکام کلی و مهم مصرف خمس از دیدگاه چند تن از مراجع محترم تقلید بیان شده است. فصل چهارم تحقیق، مسیله "تحلیل خمس ارباح مکاسب" را بررسی کرده که در آن ثابت شده که تحلیل خمس به معنای عدم وجوب "پرداخت" خمس است و نباید این مسیله با عدم وجوب "حکم" خمس ، اشتباه شود و بعد سیر تحلیل خمس در سنت بررسی شده است و به این وسیله ثابت شده که در حال حاضر پرداخت خمس واجب است و اگر در برخی زمان ها از طرف ایمه (صلوات الله علیهم) تحلیلی صورت گرفته است بر اساس مقتضیات و مصالح مسلمین بوده است، در آخر فصل آثار مثبت پرداخت خمس و آثار منفی نپرداختن خمس برای اثبات اهمیت پرداخت خمس بیان شده است. فصل آخر در مورد چگونگی محاسبه خمس ارباح مکاسب می باشد که در ابتدا مباحث کلی حسابرسی خمس اموال مانند سال خمسی، انواع موونه و شرایط آن و انواع غیر موونه که مورد اتفاق پنج تن از مراجع محترم تقلید است بیان شده و بعد از آن راهکاری آسان و در عین حال دقیق برای حسابرسی خمس اموال داده شده است و در انتها موارد اختلافی مراجعه محترم تقلید در مورد چگونگی محاسبه خمس اموال بیان شده است تا افراد به راحتی بتوانند خمس اموال خود را محاسبه کنند.