نقش غلامان (قرن سوم تا هفتم هجری) در تاریخ شمال افریقا

چکیده در تاریخ شمال افریقا در طی قرن های سوم تا هفتم هجری حکومت های مسلمانی پا به عرصه ی ظهور گذاردند که در ساختار نظامی و دیوانی خویش عمدتا بر عناصر غیر بومی تکیه می کردند. حضور گسترده ی غلامان با نژادهای مختلف در مناصب وزارت، سپهسالاری، حکمرانی ولایات و به شکل فراگیرتری در کل ساختار سپاه، از ویژگی های بارز این حکومت ها است. این پژوهش تلاش نمود تا به روش توصیفی - تحلیلی تصویری کلی از مصداق ها و نمادهای اقتدار غلامان و عوامل داخلی و خارجی در جذب و جلب غلامان توسط حکومت های طولونیان، اخشیدیان، فاطمیان، ایوبیان و ممالیک بحری در مصر و حکومت های رستمیان، ادریسیان، اغلبیان، مرابطون، موحدون و بنی مرین در مغرب اسلامی و همچنین جایگاه اجتماعی بردگان به عنوان یک عنصر اجتماعی در جامعه ی مسلمین، ارائه دهد. بر طبق نتایج حاصل از این بررسی، بسیاری از غلامان بر اثر توجه سلاطین به آنها جهت تحکیم قدرت مرکزی در برابر مدعیان داخلی و عوامل دیگری همچون عدم اعتماد به نیروهای بومی در پی آشوب آفرینی های مکررشان، خطر همراهی نیروهای محلی با خلافت عباسی، توسعه ارضی و فراهم کردن سپاهی کاملا مطیع و فاقد تعلقات مادی و منطقه ای، به جایگاه والای سیاسی دست یافته و گاهی در هرم قدرت نشسته و قرن ها بر مسلمانان حکم راندند. فضای اجتماعی فراهم شده در جامعه ی مسلمین براثر تعالیم اسلام نیز مجال بیشتری برای به فعل رساندن استعدادهای آنها فراهم نمود؛ به طوی که براساس بینش اسلامی آنها در نزد مالکان خود دارای حقوق معین بودند، می توانستند آزادی خود را بخرند، با مسلمانان ازدواج کنند، آزادانه از آموزش و تعلیم و تربیت برخوردار شوند و ... لذا در عرصه های فرهنگی، ادبی، عمرانی و ... نقش فعالی داشته و بانی بسیاری از آثار علمی و عمرانی شدند.