پیامدهای تربیتی نظریه حرکت جوهری

یافته‏ها حاکی است که نظریه‏ی حرکت جوهری، از جمله ابتکارات اندیشه‏ی ملاصدرا است که برخلاف آراء ارسطو و ابن‏سینا که تغییر را تنها درچهار مقوله‏ی کم، کیف، أین(مکان) و وضع(موقعیت) ممکن می‏دانستند، بر تغییر در جوهر نیز اصرار می‏ورزد و به اثبات آن می‏پردازد. از مهم‏ترین مباحث مندرج در این پژوهش این است که بر اساس حرکت جوهری، نظام طبیعت، یکپارچه حرکت است و با شوق ذاتی به سمت غایت حرکت خویش، در تلاش و تکاپوست. انسان نیز به عنوان جزئی مهم در این نظام، در حرکتی به سمت کمال و غایت خویش ره می‏سپارد و موطن حرکت جوهری انسان، نفس اوست. نفس، از این منظر مورد توجه اکید ملاصدرا قرارگرفته است. تحقیق حاضر به این مسئله پرداخته است که با بررسی ویژگی‏های نظریه‏ی حرکت جوهری، دلالت‏های آن را در مباحث تربیتی بیابد. برای نیل به این منظور با استفاده از روش تحلیل و تفسیر مفهومی، نظریات متعدد صدرالمتألهین در زمینه‏ی هستی‏شناسی، معرفت‏شناسی و انسان‏شناسی مورد بررسی قرارگرفت و به سوالاتی در زمینه‏ی تعریف و وجود حرکت، تعریف و تبیین حرکت جوهری، بررسی دلالت‏ها و نتایج متافیزیکی حرکت در جوهر پرداخته شد و از دیگر مسائل مورد توجه این پژوهش، تبیین جایگاه انسان در نظام هستی و سرانجام بررسی دلالت‏های نظریه‏ی حرکت جوهری ملاصدرا برای نظام تربیتی بودند. نتایج حاصل از این پژوهش بر این مسئله تأکید دارد که سیر صعودی در تغییر و تحول موجودات عالم با توجه به نظریه حرکت جوهری، ضرورت وجود تربیت ویژه در سنین مختلف رشد و تغییر انسان را به دنبال خواهد داشت. همچنین اراده و آزادی انسان به عنوان ویژگی بارز او، تأثیر غیرقابل انکاری بر سعادت یا شقاوتش دارد. با توجه به اینکه طبق مفاهیم و اصول نظریه‏ی حرکت جوهری، انسان، قوه و استعداد پذیرش هر نوع تربیتی را دارد و هر صورتی را که برگزیند، ماهیت اصلی او را شکل می‏دهد، شناخت و معرفت صحیح، می‏تواند به این ویژگی خدادادی انسان، جهتی معنادار بخشد.