بررسی تطبیقی داده های فراروانی در حوزه عرفان و علم

-1 1 طرح و تبیین مسئله پویایی فکر بشر از لوازم جدایی ناپذیر شاکله انسانی اوست. نگرش جامع و وحدد بخش به اجزای متنوع جهان هستی تنها از این موجود خارق العاده بر مدی آیدد. ایدن یک ادعا نیست بلکه چنان که در همین نوشتار آمده اسدت در سداحت هدای مختلد علوم اعد از ترربدی عیلدی و مداورا عیلی پیچیدده بدودن خلیدت انسدان وهسدتره توانایی های پیدا و پنهان وی کاویده شده و به اثبا رسیده است. معدار دیندی نیدز سرشار از نشدانه هدای متیندی پیرامدون ویدهه بدودن آفدرینش انسدان اسدت. در حدوزه انسان شناسی تحیییا بسیاری صور هرفتهاست و به تازهی هرایش به پهوهش های میان رشته ای در این زمینه فراوان به چش می خورد. آن چه سبب شد تا رساله دکتدری در این زمینه انتخاب شود مطالعه برخی میالا و کتب در زمینه تعامل عل و دین و تلاش تحسین برانگیز آن ها در شناخت جهان هستی به ویدهه نیدش نهدن انسدان در تکوین و نزدیکی تنگاتنگ یافته ها در این زمینه بوده است. وحد و انسدرام متعلد شناخت انسان یعنی جهان هستی و کثر علدوم در رابطده بدا کشد و تبیدین آن از سویی و جستارهای همگن در باره پتانسیل انسان انگیزه پرتدوانی شدد تدا پهوهشدی تطبییی پیرامون انسان شناسی جهان شناسی در عرصه علوم ندوین و فلسد ه و عرفدان - صور هیرد. متأس انه با وجود این که پیچیده بودن وجود آدمدی در عرصده هدای مختلد علمدی - پهوهشی مورد پذیرش است ولی برخی از رخدادها در هستره دانش و کدنش انسدانی 01 مانند داده های فراروانی هنوز به حاشیه رانده می شود و همواره از هردونه علمی بودن به کناری پرتاب می شود تنها به این دلیل که توجیه محک و مستدل علمدی بدرای آن یافت نشده و یا نمی شود. با این که هر روز شدگ تی هدای تدازه ای از انسدان هدا دیدده می شود باز ه شک و انکار برخی دانشمندان نسبت به توانمندی های او پرداختن به خاستگاه رخدادهای فراحسی را امری فراهنرار بیهدوده و خرافدی و یدا بدا تسدام اموری اعتیادی دینی که عل نسبت به آن خداموش اسدت مدی نمایاندد و داده هدای - دینی عرفانی را دغدغه شخصی و غیر مستدل نمایش مدی دهدد. شدگ ت تدر آن کده - دستمایه های امکان و یا اثبا علمی بودن چنین داده هایی در دستاوردهای علوم عیلی و ه چنین علوم ترربی یافت می شود. به عنوان نمونه ابن سینا در نمط نه )میاما العارفین( هرهداه شدنیدی کده « می هویدد عار از عهده کاری یا تحریکی یا حرکتی بر می آید که از عهده دیگران خارج اسدت آن را به کلی انکار مکن شاید که در خدط مشدی و قدوانین طبیعدت بده علدل آن پدی »! ببری 1 از سوی دیگر بنا بر نصوص دینی جهان و هر آن چه در آن است مسخّر آدمی اسدت و به هر اندازه فیر او بیشتر باشد غنای او افزایش می یابد؛ از آن جا کده وحدی مددعی خطاناپذیری است لاجرم می بایسدت تبییندی مطداب بدا واقعیدا طبیعدی کده حدوزه جستارهای علوم ترربی است داشته باشد؛ زیدر ا کدار اصدلی فلاسد ه و عرفدا و نیدز اندیشمندان حوزه علوم ترربی کش واقعیدت جهدان هسدتی از راه عیدل مشداهده 1 - ابن سینا الاشارات و التنبیها ت شرح محی طوسی ق نشرالبلاغه 1731 ج 7 ص 111 00 درونی و حس ظاهری است. در حوزه علوم ترربی برخی بر این عییده اند که ن س یا نهن می تواند با تصویرسازی تخیل ت کدر تیویدت اراده و تمرکدز بدر بددن مدادی خویش تاثیر فیزیکی داشته باشد و نیز طب برهان می تواند برانهان اجسدام و ابددان دیگر و حتی در کائنا نیز چنین تاثیری را ایراد کند؛ زیرا جس و بدن آدمی با سایر شاید اخباری در باره عارفان « اجسام زمینی و سماوی ت اوتی ندارد. ابن سینا می هوید بشنوی که مربوط به دهرهونی عاد باشد و شما به تکذیب آن مبادر ورزید؛ مثدل طلب باران برای مردم یا طلب ش ای مریض خسو و زلزله و یا ایدن کده پرندده از آنان فرار نکند و از این قس که محال و ممتنع قطعی نیستند پس توق کنید و عرله ». نکنید زیرا این کارها علل و اسبابی در اسرار طبیعت دارند 1 ثد انشدأناه « ابن عربی واضع عرفان نظری نیز در باره خلیت آدمی مدی هویدکده آیده » خلیاً آخر 2 یعنی پس از آن خلیتی دیگر پدیدآوردی )بعد از ساختن جس ( اشاره بده آن طور و مرتبه انسانی است که خداوند وی را درّاک به این قوا حیّ و عدال و قدادر فتبدارک الله « و مرید و متکل و سمیع و بصیر قرار داد به همین خاطر بده خویشدتن ه ت. در فصوص الحک بعد از این که خوارق عادا را بده همدت » احسن الخالیین بلند عارفان نسبت می دهد ولدی بده دلیدل نگدرش وحدد وجدودی خدویش بسداط دوهانگی را بر می چیند و متصر و متصرَ را شخص واحدی)ح ( معرفی می کند. از نظر او ترک تصر عار به معنای ترک فعدل از جاندب او نیسدت بلکده بده ایدن 1 - همان ص 161 2 - مومنون 11 02 معناست که عار در اوج عبودیت متصرفی جز خدا نمی داند و نمی بیندد . براسدا دیدهاه های فلس ی و برخی از دیدهاه های علمی حوزه آهداهی انسدان فیدط بده مغدز مادی خت نمی شود بلکه هستره نهن فراتر از بددن اسدت . در عرصده روان شناسدی برخی مانند هوستاو یونگ به حافظه جمعی بشری اعتیداد دارندد و هسدترش علد را نتیره بهره مندی انسان ها از این حافظه عمی می داند. 1 چنان که در ایدن نوشدتار آمدده است در دنیای فیزیک کوانتوم یافته هایی شاهد بر تواندایی انسدان در ظهدور نره یدا موجی بودن الکترون ها وجود دارد که نمایان هر نیش کلیدی انسان درتبدیل انرژی به ماده و برعکس می باشد. این ایده ها بر اسا وحد یکپارچه جهدان چده در سدط زیراتمی و چه در سط کیهدانی مطدرح هشدته اسدت . در جهدان غدرب بده صدور آکادمیک درحوزه عصب روان شناختی و فراروان شناسی برای مطالعه پیرامدون قددر شگ ت انگیز نهن اقدام به تأسیس رشته های علمی نموده اند. - -2 1 ضرورت تحقیق و هدف آن 1 نیاز به پهوهش های میان رشته ای برای جستروی وحد نظر و یافتن نگرشدی بدا - ابعاد بیشتر برای تبیین واقعی تر از وجود انسان و جهان . 2 تعامل بیشترعل و دین در راستای دستیابی به هد فوق - 7 تشوی دوستداران علوم جدید به تامل در دیدهاه های فلس ی و عرفانی - 1 -cf. carl gustav jung, 2005-7, 2221, theory& practice1, lecture 5, semester1, ian r.ridgway phd.pp. 4-6 03 1 ترغیب دینداران به مطالعه داده های ترربی به منظور تامل بیشتر در خلیت فیزکدی - انسان و جهان. در رابطه با داده های فراروانی در علوم اسلامی به ویهه فلس ه و عرفدان پیشدینه قدوی براهین محک و شواهد موث بر تأیید توانایی های فراحسی انسان و خاسدتگاه آن هدا وجود دارد که یافته های ترربی مکمل و موید آن ها بوده و با توجه به آن دستاورد هدا عل و دین به مرز های مشترکی می رسند. تحیی در ایدن بدار ه از آن جهدت ضدروری است که به وسیله آن و همراه با تطبی دو حوزه عل و دین روشن شود 1 داده های فراروانی با روش های علمی و عیلی نه تنها تحیی پذیرند بلکه مدی تدوان - با روش ترکیبی ترربی تحلیلی توضیحا موجهی بدرای ایدن داده هدا ارائده داد بده - هونه ای که با اصول عل نوین تطبی پذیر باشند. 2 ارائه شواهد موث بر امکان و اثبا وجود داده های فراروانی در حدوزه عرفدان و - عل . 7 است اده از دستاوردهای علمی به عندوان صدغرای قیدا بدرای اثبدا داده هدای - فراحسی در حوزه فلس ه وعرفان همواره مورد توجه فلاسد ه و علمدای بدزر دیدن بوده است. اندیشمندان ما در حوزه معرفتی برای تبیین وتوجیده یافتده هدای خدود در مباحث فلس ی و عرفانی از قوانین اثبا شده در علدوم ترربدی بده عندوان ترربیدا ییینی است اده های شایانی کرده اند که در این نوشتار نیز هدد سدعی در تبیدین ایدن توانایی ها با براهین فلس ی و مکاش ا عرفانی و تطبی آن ها با دسدتاوردهای جدیدد علمی است. 04 1 ارائه شباهت ها و نزدیکی تنگاتنگ داده های ترربی فلس ی و عرفدانی بده منظدور - تیریب آرای دانشمندان به یک دیگر برای تبیدین جدامع همگدن و فراهیدر یافتده هدای بشری از جهان هستی. طبیعتاً چنین نگرشی در حصول جهان بینی اصد یل و مطداب بدا واقع کمک شایانی به اهل عل و حیییت جویان خواهد نمود. - -3 1 پرسش های اصلی تحقیق 1 انسان از نظر عرفان و عل ترربی چگونه موجودی است و نیش او در تکدوین و - ارتباط با جهان پیرامونش تا چه حد است؟ 7 دیدهاه عل و عرفان در باره قابلیت های فراروانی دانشی و کنشی انسان چیست؟ - 1 علت و منشأ این قابلیت ها و نیز داده های فراروانی چیست؟ - - -4 1 پرسش های فرعی تحقیق 1 آیا امور فراروانی تحیی پذیرند؟ - 2 آیا روش های کنونی مورد است اده درعلوم کارآیی لازم و کدافی را بدرای بررسدی - تحیی پذیری داده های فراروانی دارند؟ 7 آیا با روش فلس ی و استدلالی می توان تحیی پذیری این داده ها را اثبا نمود؟ - 7 آیا فیزیک کوانتوم راهی برای تبیین داده های فراروانی باز کرده است؟ - 1 ساز و کار مغز انسان در عصب شناسی عرفان و فیزیک چگونه تبیین می شود؟ - 6 آیا شواهد عینی و علمی مستندی برای تحیی این رخداد ها وجود دارد؟ - 05 - -5 1 فرضیه های تحقیق 1 برخی از امور فراروانی تا کنون با روش های معمول در عل بارها مدورد بررسدی - قرار هرفته و نتایج معناداری داشته اند. بنابراین با ایراد فضا و ابزار مناسب و اسدت اده از روش های تل ییی می توان سایر امور فراحسی و فراراواندی را مد ورد بررسدی هدای دقی قرار داد. 2 مکاش ا و شهودا عرفانی ویههی هدای علمدی مصدطل بده معندای خداص را - داراست ال در عین شخصی و حضوری بودن با قاعده هدای فلسد ی قابدل اثبدا و بیدان است به تعبیر دیگر مدلل می باشد. ب نظام مند و قاعده مند است. ترربیا عرفای زیادی در طول تاریخ بشر ایدن مهد - را به اثبا رسانده است. ج قابل ترربده توسدط انسدان هدای مختلد در زمدان هدای مختلد است)عنصدر - تکرارپذیری(. 7 با اثبا دو دلیل؛ جامعیت وجودی انسان و وحد اجزای جهان و تعامل متیابدل - انسان و جهان در حوزه های عصب شناختی فیزیک و عرفان می توان تبیینی ترربدی عیلانی و شهودی برای داده های فراروانی ارائه نمود. فیض روح الید ار باز مدد فرماید دیگران ه بکنند آنچه مسیحا میکرد! 1 1 دیوان حافظ 06 - -6 1 پیشینه اجمالی تحقیق پیشینه م صل و مسدتند در بخدش کلیدا خواهدد آمدد ولدی بده هونده ای اجمدالی آزمایشا کلاسیک و آکادمیک درخصوص تأثیرهذاری روانی در سدال 1?71 توسدط » جی.بی.راین « 1 دانشمند آمریکایی پایه هذاری شد. دکتر دین رادین 2 هد جدزو افدراد برجسته ای ست که تحیییا علمی بسیاری در زمینه ادراک فراحسی انردام داده و بده جهدان « نتایج قابل توجهی ه دسدت یافتده اسدت . کتداب معدرو او تحدت عندوان در سال 1??3 به چاپ رسید و پس از آن تداکنون هشدت بارتردیدد چداپ » هوشیار شدده و بده زبدان هدای مختلد ترجمده شدده اسدت. رادیدن جدذاب تدرین بخدش فراروان شناسی را عبور از سد فضا و زمان و رسیدن به مرزهای ناشناختگی مدی داندد . در همین مرزهاست که پای یافته های فیزیکی نیز در این باره به میدان می آید. 7 کتد اب » جهان هولوهرافیک « مشهور مایکل تالبو با عنوان 1 در زمینه امور فراروانی به چاپ چهارده رسیده و کتاب دیگر وی به نام عرفان و فیزیک جدید نیز مباحثی تطبییی را » تائوی فیزیک « میان دو حوزه عرفان و فیزیک مطرح نموده است. کتاب 1 از فریتیدو 1 - joseph banks rhine 2 - dean radin 3 -cf: radin, dean, electrodermal presentiments of future emotions, journal of scientific exploration, vol. 18, no. 2, pp. 253–273, 2004 4-talbot, michael, the holographic universe: the revolutionary theory of reality, harpercollins, isbn0:062014102, 9780062014108, 368 pages, 2011. 5 - capra, fritjof, the tao of physics, harpercollins publishers, isbn: 0007378289, 9780007378289, 416 pages, 2010. 07 کاپرا ه میایسه ای میان عرفان چینی و فیزیک کوانتوم انرام داده است که بسیار مورد توجه اهل عرفان و عل قرار دارد. در کشور ایران درباره فلس ه نهن و تکنولوژی فکر کارهایی انرام هرفته است ولدی هنوز جای تحیی کامل و جامع تر وجود دارد. جز چند کتاب مختصدر و چند د میالده تطبییی در فلس ه و روان شناسی منابعی اع از پایان نامه میاله و یا کتابی که بدا ایدن رویکرد و به صور علمی پهوهشی و آکادمیک به ایدن موضدوع خداص پرداختده - باشند دیده نشده است . - -7 1 کاربردهای تحقیق حاضر اولاً این تحیی می تواند با تاکید بر نظریه مکمل در رابطه عل و دین کمدک خدوبی برای روح پویای جوانان باشد تا با نگرشی تازه به داده های علمی و عرفدانی بنگرندد. عل به ویهه فیزیک و روان شناسی همگام با معرفت ناب دینی هر دو مسئولیت پدرده برداری از حیای جهان هستی را بر عهده دارند و نه تنهدا در تعدار نیسدتند بلکده مکمل توانند بود. ثانیاً این تحیی می تواند نوعی نگرش پدیدارشناسانه به ابعاد وجودی انسان باشد و در بروز و شکوفایی قابلیت ها نیش کاربردی ای ا نماید. ثالثاً با به دست دادن یک نوع انسان شناسی عرفانی علمی کده در ایدن تحیید ارائده - می شود می تواند روی کدردی دیدن مدارانده بده سداحت دروندی انسدان در کنارسدایر روی کردهای روان شناختی باشد. 08 رابعاً این تحیی به دلیل نوآوری و قدم آغازین در این مسدیر مدی تواندد در بردارندده مسائل جدیدی در عرصه تحیییا میان رشدته ای باشدد و راه را بدرای پدهوهش هدای دقی تر و وسیع تر علمی پیش روی دانشرویان دوره های تحصیلا تکمیلی بگشاید. - - -1 7 1 جنبه جدید بودن و نوآوری طرح البته اصل بحث تازه نیست بلکه دغدغه همیشگی بشری است ولدی شدیوه نگدرش نوع بیان و انطباق آن با کند و کاو های جدیدد علمدی مدی تواندد جدان تدازه ای بده آن ببخشد. موضوع این نوشتار در نوع خود ک نظیر و ک سابیه است به ویهه به هونه ای تطبییی با حوزه عصب شناسی تا به حال تحیییدی آکادمیدک صدور نگرفتده اسدت . امروزه نیاز فطری جوانان به معنویدت ممکدن اسدت خطدر هدرایش بده آیدین بدود ا مدیتیشن و یوها و عرفان های عریب و غریب را در پی داشته باشد و ایدن در حدالی است که محتوای معار اسلامی به ویهه مکتب شیعی سرشدار از معنویدت راسدتین راهکارهای اصدیل و انسدان سداز عیلانیدت و علدومی بددیع اسدت. از سدوی دیگدر دستاوردهای علمی نوین بسیار مورد توجه قشر جوان است و می تواند پاسد خ هدوی حس حیییت جویی آن ها باشد؛ از این رو ارائه رهیافت های نوین از معار دیندی بدا زبان روز که یافته هدای ندوین علمدی نیدز تطدابیی شدگر بدا آن هدا دارد مدی تواندد روی کردی نوین را با نزاهت دینی برای قشر جوان ارائه دهد. 09 - -8 1 روش تحقیق 1 روش کتابخانه ای در هنگام هردآوری داده ها - 2 مصاحبه و مکاتبه با اهل فن و نظر - 7 در تدوین روش ترکیبی ) توالی و توازی( - 1 تطبییی - در این جستار از منابع دست اول عرفانی فیزیکی و عصب روان شناختی است اده شده است. افزون بر آن از تعداد زیادی کتاب های مرتبط علمدی موثد و میدالا علمدی - پهوهشی نیز کمک هرفته شده است. لازمه این جستار ترجمده کامدل برخدی میدالا لاتین علمی و یا چکیده آن ها بوده که در این زمینه تلاش زیادی را صر شده است. - - -1 8 1 فصل بندی اجمالی مباحث این نوشتار در چهارفصل فصدل اول کلید ا فصدل دوم بررسد ی تطبیید ی داده هدا ی فراروانی در حوزه فیزیک عصب شناسی فلس ه و عرفان)جهدا امکدا نی و اثبدا تی( فصل سوم ارائه شواهد و نمونه های موث از داده های فراروانی در حوزه های یاد شده و سرانرام فصل چهارم ارائه نتایج نهایی به هونه ای تطبییی که حاوی نیداط مشدترک میان حوزه های مورد بحث است