جهانی شدن جرم شناسی و تاثیر آن بر جرم شناسی ایران

جهانی شدن در سال های اخیر یکی از پرکاربردترین واژه های عرصه سیاستگذاری داخلی و بینالمللی کشورها و نیز موضوع بحث های آکادمیک و ژورنالیستی بوده است. بدون تردید مهمترین پیامد منفی جهانی شدن ایجاد مجموعهای از فرصتها برای گسترش جرم و جنایت است. امروزه شاهد ظهور انواع جدیدی از جرایم هستیم که از آن ها تحت عنوان جرایم بینالمللی و جرایم جهانی یاد میشود. جرایم بینالمللی موضوع حقوق بینالملل کیفری هستند. این جرایم نظم جهانی را خدشهدارمی کنند. در این جرایم، بزه دیده نوعاً بشریت محسوب می شود نه صرفاً تبعه کشوری خاص، همانند جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت. قسم دوم جرایمی هستند که ویژگی ملّی و محلی ندارند و جنبه فرامرزی دارند که نوعاً با جهانی شدن اقصاد، سیاست و فرهنگ رابطه تنگاتنگ دارند. این جرایم چند کشور را درگیر می کنند و ماهیتاً جهانی شده هستند. به عنوان مثال پولشویی، تجارت مواد مخدر ، قاچاق ، تروریسم و... مختصَ یک منطقه نیستند بلکه جهانی هستند. جرایم جهانی آثار گسترده تری نسبت به جرایم داخلی دارند. مبارزه با جرایم جهانی نیازمند شناخت عوامل آن ها در بستر جهانی است. به عبارت دیگر جهانی شدن جرایم، جهانی شدن جرم شناسی را می طلبد. از آن جا که نظریه های سنتی جرم شناسی به معضل جرایم جهانی توجه ندارد، شیوه مبارزه و کنترل و نیز پیشگیری از این جرایم نیاز به تحوَل دارد. همانطور که جهانی شدن حقوق کیفری، منجر به هماهنگ شدن نظام های کیفری می شود، جرم شناسی نیز در برابر جهانی شدن جرم چاره ای جز تحوَل ندارد. وقت آن رسیده است که نگاهی نو به جرم و مسائلی که در جامعه ایجاد می کند انداخته شود؛ این امر یکی از اهداف مهم جرم شناسی جهانی است. برای این منظور جرم شناسی جهانی به بررسی علمی پدیده مجرمانه در سطح فراملَی و جهانی برای ارائه راهکارهای پیشگیری و کنترل جرم در سطح جهان می پردازد. البته جرم شناسی در گذار به سوی جهانی شدن با موانع و مشکلاتی از جمله پتانسیل پایین جرم شناسی به عنوان یک علم محض از بهره گیری از روند جهانی شدن، خلاء قوانین کیفری و گسترش جرایم جهانی، مستقل نبودن جرم شناسی از برخی دیدگاه های سیاسی دولت ها، مشکل فرهنگ و قابلیت پایین تشکیل پرونده شخصیت جهانی همراه است. به طور حتم جهانی شدن جرم شناسی تأثیراتی را بر کشور ما و مطالعات جرم شناسی خواهد داشت. در سال های اخیر تحت تأثیر فشارها ونقدهای وارده توسط مجامع جهانی، درعمل تغییراتی در اجرای برخی احکام شرعی که به نظر عده ای ثابت و به نظر عده ای متغیّر هستند ایجاد شده است. بیشترین تأثیر قوانین کیفری ایران از جهانی شدن مربوط به حوزه تعزیرات و مجازات های بازدارنده می باشد؛ چرا که مبنا و مفهوم جرایم و مجازات های این دو حوزه و مبسوط الید بودن قانونگذاردر وضع و اجرای آن ها، امکان انطباق آن ها را با مقتضیات زمان و مکان و تحولات جامعه جهانی فراهم آورده است. تصویب قوانینی نظیر قانون جرایم رایانه ای، قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی؛ قانون مبارزه با پولشویی، قانون مبارزه با قاچاق انسان و ... نمونه هایی از تأثیرپذیری قوانین کیفری ایران از فرآیند جهانی شدن می باشند. همچنین انعقاد موافقتنامه های دوجانبه یا چندجانبه میان ایران و کشورهای مختلف نمایانگر عزم این کشورها برای شرکت در فرآیند مقابله جهانی با جرایم جهانی است. هرچند اقدامات دولت ایران را در رابطه با مباحث جرم شناسی در سطح روابط خود با کشورهای خاص، نمی توان گام بلندی به سوی جهانی کردن جرم شناسی تلقی نمود، ولی از این جهت که لااقل به جهانی شدن جرایم توجه شده و راهکارهایی نیز برای مقابله منطقه ای و جهانی با این پدیده، با استفاده از دستاوردهای جرم شناسی اندیشیده شده، می توان گامی کوتاه در این راستا تلقی نمود. در این نوشتار به عنوان نخستین پژوهشی که به طور مستقل وجامع به این مفهوم می پردازد، سعی بر آن است تا با استفاده از قدرت تعقل و استدلال های منطقی وحقوقی به بررسی جهانی شدن جرم شناسی و تأثیر آن بر جرم شناسی ایران بپردازد.