ارزیابی تحمل ارقام و ژنوتیپ های بادام (prunus dulcis) نسبت به تنش خشکی با استفاده از مطالعات فیزیولوژیک و بیوشیمیایی

پژوهش حاضر با هدف شناسایی واکنش های ارقام و ژنوتیپ های بادام (prunus dulcis mill.) به تنش خشکی و معرفی ارقام متحمل در گروه علوم باغبانی دانشگاه تربیت مدرس در فاصله سال های 1390 تا 1392 انجام شد. گیاهان مورد استفاده شامل دو رقم خارجی سوپرنوا و فرگنس، و دو رقم ایرانی سفید و مامایی، و دو ژنوتیپ جدید 8-6 و b-124 بودند. آزمایش ها به دو صورت درون شیشه ای و گلخانه ای انجام شدند. در آزمایش درون شیشه ای اثر غلظت های 0، 5/3، و 0/7 درصد پلی اتیلن گلیکول بر ریزنمونه های بادام، و در آزمایش گلخانه ای اثر دوره 14 روزه توقف آبیاری به همراه یک دوره 15 روزه بازیابی بر پاسخ های فیزیولوژیک درختان یکساله پیوند شده روی پایه یکساله هیبرید هلو×بادام gf677 در قالب طرح کاملا تصادفی بررسی شد. نتایج نشان دهنده وجود تنوع ژنتیک در بادام در پاسخ به تنش خشکی بود. رشد رقم های بادام در تنش خشکی محدود شد ولی شاخص های رشدی ارقام سوپرنوا، 8-6، و b-124 در شرایط تنش دچار کاهش کمتری شد. رشد رقم های فرگنس سفید و مامایی پس از دوره آبیاری مجدد بازیابی نشد. تنظیم اسمزی در شرایط تنش در ارقام سوپرنوا، 8-6، و b-124 به جذب آب از خاک کمک نمود و مقدار آب برگ را برای مدت بیشتری در سطح بهینه نگه دارند. این عمل از طریق تجمع پرولین، گلایسین بتائین، و پتاسیم و کاهش هدایت روزنه ای صورت گرفت. مشخص شد تجمع کربوهیدرات های محلول در شرایط تنش احتمالا اثر چندانی در محافظت اسمزی بادام ندارد. محدودیت دسترسی به آب سبب بروز آسیب به غشاء شد و رقم های مامایی، سفید و فرگنس بیشترین میزان آسیب را نشان دادند. گسترش آسیب های غشاء به موازات افزایش تجمع پراکسید هیدروژن و پراکسیداسیون چربی ها صورت گرفت. در این راستا مالون دی آلدهید به عنوان یک شاخص مناسب در ارزیابی تنش اکسیداتیو در برگ رقم های بادام در شرایط کم آبی معرفی گردید. افزایش فعالیت آنزیم های سوپراکسید دیسموتاز و آسکوربات پراکسیداز در گیاهان بادام تحت تنش خشکی برای حمایت از گیاه از اهمیت زیادی برخوردار بود ولی کاتالاز در این راستا اثر کمتری داشت. تجمع فنول ها با آسیب کمتر غشاء در برگ ارقام متحمل بادام مرتبط بود. نتایج نشان داد آنتوسیانین ها در شرایط تنش خشکی احتمالا به عنوان عامل محافظ نوری در برگ عمل می نمایند. ولی احتمالا کاروتنوئید ها نقش مهمی در سیستم دفاعی بادام و به ویژه در حمایت از کلروفیل ها ندارند. شاخص fv/fm به عنوان یک روش آسان و غیر تخریبی در ارزیابی بروز تنش خشکی در رقم های بادام به ویژه در مراحل آغازین گسترش تنش کارایی بالایی نشان داد. بسته شدن روزنه ها، آسیب به کلروفیل و کلروپلاست ها و همچنین تنش گرمایی باعث کاهش فتوسنتز ارقام بادام در شرایط تنش خشکی شدند. بر اساس داده های به دست آمده، تحمل نسبی رقم های بادام نسبت به تنش خشکی به ترتیب زیر مشخص شد: سوپرنوا > 8-6 > b-124 > سفید > مامایی > فرگنس.