بررسی طنز اعتراض در داستان نویسی سال های 57- 1320

سال های 1320 تا 1357 از جمله دوران هایی است که تحولات سیاسی ـ اجتماعی گوناگونی را به خود دیده و به تبع آن درون مایه ی آثار ادبی را هم دست خوش تغییر کرده است. تحولات سیاسی و فرهنگی این سال ها را می توان به سه دوره ی قبل و بعد از کودتا و سال های 42 تا پایان سلطنت پهلوی دوم تقسیم کرد. طنز فارسی در آثار بسیاری از نویسندگان این سه دوران، تحت تأثیر مستقیم شرایط و تحولات سیاسی ـ اجتماعی قرار گرفته است. در این پژوهش، از طریق کاوش در کتاب ها ومقالات موجود، تلاش شده است تا تفاوت ها و تشابهات طنز نویسی در مشهورترین نمایندگان ادبیات اعتراضی در این ادوار بررسی شود. در ابتدا گونه های مختلف طنز و فکاهیات و دسته بندی های آن از منظر منتقدان مختلف مطرح گردیده است. سپس گزارش مفصلی از داستان نویسان طنز پرداز ایران در این سه دوره و یک یک آثار آنان ارائه داده شده است و برخی از ویژگی های شاخص طنز در هر دوره بازگو شده است. و پس از آن، به طور مفصل از شیوه ی طنز پردازی هدایت به عنوان نماینده ی برجسته ی طنز پیش از کودتا بحث شده است و در فصلی دیگر به تفصیل از سبک طنز پردازی بهرام صادقی در جایگاه نماینده ی شاخص قریب به سه دهه از طنز فارسی در سال های پس از کودتا سخن رفته است. پیداست که آثار طنز آمیز و به نسبت شفاف و شاد صادق هدایت با داستان های طنزآمیز بهرام صادقی، استاد بلامنازع طنز سیاه تفاوت های بسیار دارد. اگر چه نیش قلم هردو آن ها متوجه کاستی ها و نیستی های جامعه، ظلم و شقاوت گروه های فراتر و جهل و عقب ماندگی طبقات فروتر محیط پیرامون شان بود، اما آزادی نسبی دهه ی 20 و سقوط دیکتاتوری بیست ساله، طنز هدایت را صریح و بی پروا و گستاخ کرد و خفقان و سیاهی و دیکتاتوری سال های بعد از کودتا، طنز صادقی را عمیق و پنهان و سانسور زده ساخت. اما در مجموع، طنز آ ن ها از ژرفای تلخ و افسوس باری برخوردار است. آنان با قلم نمک آلود خود، استادانه زخم های انسان ایرانی را باز کردند تا راهی برای رسیدن به آن چه که باید باشد و نیست، بیابند؛ راهی به بهشتی گمشده.