گونه شناسی مکتب تفسیری امام سجاد«علیه السلام» با تأکید بر جریانات عصری

تفسیر به جا مانده از امام سجاد?علیه السلام? که به صورت روایت به ما رسیده است، علاوه بر گونه های تفسیری مانند روش قرآن به قرآن، روش عقلی، تفسیر واژگانی و... مباحثی چون بیان اختلاف قرائت، ترسیم فضای نزول، تأویل و جری وتطبیق را نیز دربردارد. اصحاب مفسّر امام سجاد?علیه السلام?، از روش های قرآن به قرآن، تفسیر واژگانی، تبیین مصداقی، ترسیم فضای نزول، قرائت و روش روایی استفاده کرده اند اما تفسیر بطنی و جری و تطبیق در آثارشان دیده نمی شود؛ زیرا با توجّه به روایاتی که گویای این است که پیامبر?صلی الله علیه و آله? و امامان معصوم?علیهم السلام? منحصراً آگاه به همه ی معانی و معارف قرآن اند مانند «إنّه لَم یَجمَع القُرآن کُلّه إلا الائمه وَ إنّهم یَعلَمون عِلمَه کُلّه » و آیه ی7 آل عمران به ضمیمه ی روایاتی که راسخان درعلم را به خصوص امامان معصوم?علیهم السلام? تفسیر کرده اند ، علم تأویل و لایه برداری از بطون قرآن در انحصار معصومین?علیهم السلام? است و غیرمعصوم نمی تواند به آن دست یابد. بنابراین می توان گفت مفسّران بعد از امام سجاد?علیه السلام? در گونه-های تفسیری که دست یابی به آن عمومیّت دارد و در انحصار معصومین نیست، از ایشان تأثیر گرفته اند. جریانات عصری امام سجاد?علیه السلا م? ، شامل دو بخش می شود؛ یکی تفکرات انحرافی زمان امام?علیه السلام? مانند جبرگرایی، یأس و ناامیدی، تشبیه و تجسیم خداوند، ارجاء، غلوّ و تحریف مفهوم امامت است که گاهی، صاحبان این تفکرات انحرافی، به شکل گروه و فرقه درآمده و در کتاب های فرقه شناسی از آن ها یاد شده است. و دیگری، مسایلی که حکومت وقت به منظور اهداف خاصّی، آن ها را به وجود آورده بود؛ مانند برانگیختن بحث خلافت شیخین و ایجاد انحراف در احکام شریعت. امام سجاد?علیه السلام? در قالب های مختلف، به اصلاح این شبهه ها و انحرافات پرداخت. هم چنین با بهره گیری از دو گونه ی استناد به آیات برای بیان حکم فقهی و بیان فلسفه ی حکم، پاسخی قرآنی ارایه کرد به کسانی که قصد انحراف در احکام شریعت را داشتند. اما با بررسی روایات امام?علیه السلام? مشاهده می کنیم که ایشان بیش ترین اهتمام را در بحث اثبات مقام امامت برای خود و پدران بزرگوارش داشته است که بیش تر در قالب روایات تفسیری ایشان دیده می شود و شاید بتوان گفت دلیل این اهتمام این است که ایشان ریشه ی تمام انحرافات زمان خویش را دوری از امامت امامان معصوم?علیهم السلام? می دانست. ایشان با پرداختن به ریشه ی انحرافات، بهترین راه اصلاح جامعه را در پیش گرفت و با تفسیر بطنی آیات و جری وتطبیق که غالب روایات تفسیری ایشان را دربرمی گیرد، با انحرافات مبارزه کرد.