ترجمه و شرح دیوان حاتم طائی

حاتم بن عبدالله از مشهورترین سخاوتمندان و جوانمردان و دلاوران عرب در زمان جاهلیت، پدرش سعد طائی است. حاتم از قبیله «طیء» بود و قبل از اسلام زندگی می کرد. او بسیار بخشنده و باسخاوت بود، اعراب هر وقت می خواستند کسی را به سخاوتمندی مثل بزنند، او را به حاتم طائی متصف میکردند؛ او در ادبیات عرب، به عنوان شخصیتی محبوب نشان داده شده است. گویند که جوانمردی و بخشش در زمان جاهلیت (قبل از اسلام) به سه نفر منتهی می شد: هرم بن سنان، کعب بن امامه و حاتم طائی. به موجب همین کرم و بخشش او، داستان های زیادی در کتب ادبی مثل «الأغانی» و «العقد الفرید» و «المستطرف» آمده و سعدی شاعر فارسی هم، در کتاب گلستان و بوستان خود، چند حکایت از او به شعر درآورده و چند داستان نقل می کند. حاتم طائی، اموال خود را در طول زندگیش، بیش از ده بار در میان فقرا تقسیم کرد. نام کامل وی «حاتم بن عبدالله بن سعد بن الحشرج بن إمریء القیس»، مشهور به «حَاتم الّطائی» معروف به ابوسفانه است. نوشته اند او این صفت عالی را از مادرش عتبه دختر عفیف به ارث برده بود، زیرا با وجود ثروت و مکنت فراوان هر چه به دستش می آمد به مسکینان و مستمندان می بخشید، خانواده اش او را از این کار منع کردند، اما چون سودی نبخشید او را یک سال زندانی کردند و خوراک قلیلی به قدر رفع گرسنگی به او می رساندند. بعد از یک سال از بند آزادش کردند و قسمتی از اموالش را در اختیار او گذاشتند . از قضا روزی زنی مستمند به وی مراجعه کرد و چیزی از او خواست، عتبه تمامی اموالش را به آن زن مستمند بخشید و گفت: یک سال که در آن سختی بسر بردم، عهد کردم چیزی از کسی دریغ نکنم، حاتم طایی از چنین مادری زاده شد و در جوانی شترهای جدش را ساربانی می کرد. «عدی بن حاتم»، پسر او که از یاران باوفای امیرالمومنین علی علیه السلام نیز بود، جوانمرد و سخی بود و «سفانه» دختر حاتم طائی هم، از پدرش جود و سخا را ارث برده بود. او زنی بزرگوار بود که زمانی در جنگ قبیله خود با نیروهای اسلام، اسیر شد. پیغمبر (ص) وقتی از وضعیت او آگاه شد، کسی را مأمور کرد تا او را به سلامت به خانواده اش برگرداند. حاتم مهارتی نیز در شعر و شاعری داشته است. دیوان اشعار او در سال 1872 میلادی در لندن چاپ شد، البته اشعاری منسوب به اوست و کلاً موضوع اشعار وی بیشتر در موارد سخاوت، گشاده دستی، فروتنی، عفت و پاکدامنی است. دیار حاتم طائی قوم حاتم طایی در سرزمینی مابین دو کوه که به نام بلاد الجبلین (أجا و سلمی) معروف بود ساکن شده بودند که بعداً به دیار حاتم طایی (یا منازل حاتم طائی) تبدیل می شود و اکنون روستای توارن نام دارد که در منطقه حائل در شمال عربستان سعودی واقع شده است. همچنین به (قریه حاتم الطائی) نیز معروف است. وی در این مکان می زیسته است و در همین جا نیز بدرود زندگی گفته است. هنوز قبر وی در محوطه ای در پایه کوه توارن موجود است و زیارتگاه مردم از داخل و خارج از عربستان می باشد. گویند که حاتم پیش از اسلام بر دیانت مسیحیت می زیسته و در سال ??? میلادی بدرود حیات گفته است، وی از قبیله طیء بود. باقی مانده آثار قصر وی و همچنین آثار اجاق آشپزی وی که به اجاق غذای حاتم معروف است، هنوز در پایه کوه موجود و باقی مانده است . ویژگی های رفتاری حاتم از شعرای عرب عصر جاهلی بود، اشعارش مانند افعالش گویای صدق و صداقت بود، جایگاه بزرگی بین اقوام خود داشت. او از احترام خاصی ما بین پیر و برنا برخوردار بود، شجاع، قوی، بی باک، کریم، سخی، مهمان نواز و مردی عفیف و پاکدامن بود. به جز نام خدا به چیز دیگری قسم نمی خورد، راستگو بود، در ماه رجب (شهر الأصم) کسی را نمی کشت، چون قبیله مُضَر ماه رجب را در جاهلیت تعظیم می داشتند. وی روزی ده شتر قربانی می کرد و اطعام می نمود، مردم دار بود و مردم به دور وی گرد می آمدند. داستان های زیاد و حکایات گوناگونی از کرم و سخاوت، شجاعت و پاکدامنی وی به یادگار مانده است که در تدوین آن کتابها باید نوشت.