بررسی اثرات کالبدی-فضایی ناشی از راه اندازی سیستم متروی تهران (نمونه موردی: ایستگاه های مترو)

در شهر تهران به عنوان یکی از مجموعه های شهری رو به گسترش ، سیر تحولات سه عامل انسان، کالبد و خودرو طی چند دهه گذشته، موجب تغییرات ساختاری و بروز مشکلاتی از جمله حاشیه نشینی، پراکندگی و شکل گیری ساختار چند هسته ای تک منظوره در این شهر گردیده است. در این شرایط، همزمانی بروز مشکلات فوق با بهره داری از سیستم حمل و نقل ریلی در دهه 1380- 1370 زمینه شکل گیری تغییرات جدیدی را فراهم آورده است. در واقع سیستم حمل و نقل ریلی (مترو) به عنوان یکی از زیرساخت های جدید شهری، توسعه ساختار کالبدی- فضایی شهر، توزیع جمعیت، کاربری ها و مراکز فعالیتی را تحت تاثیر قرار داده است. از نگاه این مسائل و فرصت ها، تحلیل و تبیین تاثیر مترو بر خصوصیات ساختاری مناطق شهری پیرامون شبکه مترو، نظیر شاخص های تراکم شهری و الگو، آهنگ و موقعیت مکانی توسعه و همچنین چیدمان فعالیت ها می تواند به عنوان ابزاری برای مدیریت و کنترل فرصت های توسعه ای خلق شده در این مناطق مفید واقع شود. در این راستا رویکرد پژوهشی این مطالعه جهت دستیابی به اهداف فوق، بکارگیری تئوری منطق فازی در زمینه تعیین سطوح توسعه یافتگی مناطق ایستگاهی در رابطه با فعالیت های مختلف و جابه جایی مراکز فعالیتی در امتداد خطوط مترو و همچنین استفاده از روش اندازه گیری دسترسی زیرساخت محور و امپدانس سفر در راستای تعیین رابطه میان مولفه های حمل و نقل و مولفه های کالبدی- جمعیتی می باشد. داده های پژوهشی تحقیق حاضر نیز از طریق مطالعه اسنادی، پرسشنامه و مصاحبه نیمه ساختاریافته گردآوری شده است. نتایج تحقیق حاکی از این است که سطوح تاثیر مترو بر الگو و روند توسعه فعالیت های مختلف با توجه به موقعیت مکانی و شرایط محیطی، کالبدی مناطق ایستگاهی و ماهیت هر ایستگاه متفاوت بوده است. به علاوه سیستم مترو با افزایش میزان دسترسی و مزیت نسبی مناطق پیرامون خود، نوع، ترکیب و توزیع جمعیت و فعالیت های موجود در این مناطق را تغییر و ساختار فضایی آن ها را تحت تاثیر قرار داده است. درواقع با بهره برداری از شبکه مترو در چند سال اخیر، فعالیت سکونت و متعاقبا جمعیت ساکن به سمت مناطق حومه ای و دور از مترو جذب گردیده و در مقابل کاهش سطوح کاربری مسکونی به نفع افزایش سطوح فعالیت های اشتغال و خدماتی در نواحی نزدیک خطوط مترو جبران گردیده است.