بررسی صور خیال در دیوان اوحدی مراغه ای

چکیده: بررسی آثار ادبی از دیدگاه صورخیال، یکی از شیوه هایی است که می تواند در معرّفی افکار و اندیشه های گذشتگان ادب فارسی، برای نسل جوان امروز و آیندگان که میراث داران زبان و ادب فارسی هستند موثّر واقع شود. به این جهت که این آثار از جنبه ی زبانی، هنری، بلاغی، فکری و ... معمولاً با جوامع امروز تفاوت هایی دارند و خوانندگان وقتی این آثار را مطالعه می کنند به علت تفاوت دیدگاه ها، معیارها، ارزش های اجتماعی و فرهنگی و باورها و صورخیال و ... نمی توانند آن طور که باید و شاید مقصود نویسنده و شاعر را دریابند. اوحدی یکی از شاعران قرن هفتم و هشتم هجری قمری است که دیوان ایشان بالغ بر نه هزار بیت است. قسمت اعظم دیوان اوحدی، غزلیات اوست که چیزی حدود هفت هزار و پانصد بیت را در بر می گیرد، او در بیشتر قوالب شعری مانند قطعه،قصیده،مثنوی،ترجیع بند و ترکیب بند و رباعی طبع آزمایی کرده است. شیوه کار بنده به این شکل بوده که صورخیال را از جوانب مختلف و با توجه به تقسیم بندی هایی که در کتب معتبر بلاغی آمده است، بررسی کرده ایم. در پایان هر یک از ارکان مختلف صورخیال (تشبیه، استعاره، مجاز، کنایه) سعی کرده ایم نتیجه ای اجمالی مربوط به همان بحث را ارائه دهیم، و در نتیجه گیری کلّی که در پایان آمده است، مشخص کردیم که اوحدی به کدامیک از ارکان صورخیال علاقه بیشتری نشان داده است، نتیجه آن شد که، اوحدی تشبیه را بر دیگر ارکان صورخیال ترجیح داده است و بسامد تشبیه نسبت به دیگر ارکان بسیار بالاتر است، پس از آن استعاره در دستور کارش است و مجاز کمترین بسامد را در دیوان اوحدی دارا است. همچنین از نتایج محسوس این بررسی آن شد که، اوحدی نیز همانند اکثر شاعران هم عصر خویش در استفاده از صورخیال، دچار نوعی انحطاط، سنّت پرستی و تقلید و تکرار ناخوشایند شده است و این امر ثابت می کند که نوآوری در شعر اوحدی، جایی ندارد.