مقامات ائمه ع در مدرسه حدیثی کلامی قم(با تکیه بر آراء صفار، ابن ولید و صدوق)

چکیده از مسائلی که بین دانشمندان شیعه در اندیشه‏ی امامت مورد اتفاق می باشد با تعبیر شرائط و ارکان امامت یاد می شود. اما فراتر از این مسائل مورد اتفاق، ویژگی هایی برای جایگاه ائمه? در برخی روایات و آثار علمای شیعه نقل شده که بعضی از بزرگان علمی جزئیاتی از این گونه مطالب را نپذیرفته و به ظاهر محل اختلاف است. از این گونه ویژگی ها به مقامات و شئون ائمه? تعبیر می گردد. در بین اندیشمندان امامیه, صفار و شیخ صدوق با نقل روایات مسأله امامت و نظریه پردازی در آن، گام مهمی برداشتند. از بررسی کتب حدیثی این دو شخصیت و تبیین دامنه اشتراکات و اختلافات درباره شرایط و مقامات ائمه? دانسته می شود بین این دو اندیشمند تنها در بعضی از مقامات ائمه? برخی اختلافات وجود دارد. صفار نسبت به صدوق در مبحث علم امام، تعداد بیشتری روایت نقل کرده است و روایات مفصل و متعددی را ذیل عناوین ازدیاد علم, قذف، نقر و نکت علم, و نزول ملائکه در شب قدر نقل می نماید, اما صدوق گویا نسبت به نزول ملائک بر امام حساس بوده و به همین جهت روایاتی که بیان کننده این نوع ارتباط بین امام و ملائکه است، را نقل نمی کند. در بحث گستره علم امام، صفار و صدوق، آگاهی امام از علوم دینی را امری ضروری و جزء شرایط امامت می دانند اما در بقیه موارد، صدوق حساسیت کمتری نشان داده ولی صفار روایات متعددی را نقل نموده است. صدوق در آثار خود با نقل روایات متعدد و متنوع، مسأله عصمت را از جهات گوناگون مورد بررسی و تحلیل قرار داده و نظریه پردازی کرده است؛ اما صفار تنها به شکل گذرا چند روایت که به صورت صریح و یا به دلالت التزامی بر عصمت دلالت می کند را نقل می نماید, اگرچه زیربنای فکری خود را بر اساس عصمت ائمه? قرار داده و بر همین مبنا کتاب بصائر را تدوین نموده است. همچنین صدوق روایات سهوالنبی را در آثار خود نقل نموده و در ذیل آنها تحلیل خود را بیان می نماید؛ اما صفار این روایات را نقل نکرده زیرا در مقام بیان مسأله عصمت نبوده و یا در صحت صدور آنها تردید دارد. این دو شخصیت ضمن پذیرش ولایت تکوینی و تشریعی امامان اختلاف چشمگیری در این مسأله ندارند. واژگان کلیدی: مقامات ائمه، علم امام، عصمت امام ، ولایت تکوینی و تشریعی، صفار، شیخ صدوق