تجلی سرمدیت در معماری مقدس اسلامی

زمان از مهمترین جنبه های جهانشناسی سنتی است که اصول آن در منابع سنت اسلامی به دقت تبیین می شود. در این سنت مطابق اصل سلسله مراتب وجود برای زمان مراتبی طولی در نظر گرفته می شود که بالاترین آن «سرمدیت» است. بر این مبنا ضمن تأکید بر این که تنها سرمد مطلق حضرت حق تعالی است، سایر جلوه های هستی در این عالم را تنها در پیوند با آن ازلیت و ابدیت مطلق واجد مرتبه ای از جاودانگی می دانند. به عبارتی اگرچه هر آنچه در این عالم است ناپایدار و گذراست، اما به نوعی بازتاب دهنده سرمدیت حق تعالی است. امر سرمدی به صورت های گوناگون در امور مقدس و از جمله هنر مقدس تجلی می کند. اما هدف ما این بوده است که نحوه تجلی مفهوم سرمدیت در معماری قدسی اسلامی ایران بررسی شود. در این جست و جو دو حوزه وجود دارد و بر همین اساس این تحقیق نیز دو سویه دارد: «شناخت مفهوم سرمدیت مطابق اصول سنت اسلامی» و«شناخت تدابیر معمارانه تجلی بخش سرمدیت و مفاهیم مرتبط با آن». در خصوص شناخت مفهوم سرمدیت و ویژگیهای آن آرای سنت گرایان مبنای کار قرار می گیرد و در زمینه شیوه ظهور مفاهیم در قالب معماری، بر آرای صاحب نظران عرصه معماری و تجارب خود در شیوه های بیان معماری تکیه شده است. این پژوهش در پیِ آن بوده که نشان دهد «معمار چگونه می تواند به مفهوم غیرمادی سرمدیت و لازمانی جلوه و تجسم مادی ببخشد و آن را در قالب معماری ارائه دهد و بدین وسیله حضور یابندگان در بنای معماری را از جنبه ظاهری آن متوجه حقیقت واقعی آن در عوالم ماوراء کند».