ارزیابی خطر (مقایسه مدل های micd و imdpa)، خسارت و تدوین برنامه مدیریت بیابانزایی منطقه سبزوار

بیابانزایی خطر جدی برای بسیاری از کشورهای جهان و به ویژه کشورهای در حال توسعه مانند ایران می باشد. مناسب ترین روش برای تعیین شدت خطر بیابانزایی، استفاده از مدل های تجربی است. در این تحقیق برای منطقه سبزوار ابتدا خطر بیابانزایی با 2 مدل ایرانی micd و imdpa ارزیابی و سپس با انتخاب مدل برتر، خسارت و برنامه مدیریتی خطر بیابانزایی تعیین گردید. برای این منظور، ابتدا نقشه واحدهای کاری (رخساره های ژئومورفولوژی) با استفاده از نقشه های شیب، زمین شناسی، پوشش گیاهی، کاربری، تصاویر ماهواره ای لندست 5 و گوگل ارث در 4 واحد، 10 تیپ و 96 رخساره تهیه گردید. پس از ارزش دهی به شاخص های بیابانزایی هر مدل در واحدهای کاری، نقشه خطر تهیه و با مقایسه با حقایق زمینی و آزمون آماری مربع کای، شاخص تطابق کاپا و آزمون همبستگی اسپیرمن مدل برتر انتخاب گردید. نتایج مدل micd نشان داد که در کاربری مرتعی شاخص های «تداوم وزش باد بیش از 6 متر بر ثانیه به عنوان سرعت آستانه» و «تراکم پوشش گیاهی موثر در خاک» در اراضی بدون کاربری «تداوم وزش باد بیش از سرعت آستانه» و «آثار انباشت خاک» و در کاربری کشاورزی «مدیریت بقایای گیاهی» و «وضعیت بادشکن در اطراف مزارع» شاخص های موثر در بیابانزایی بودند. نقشه بیابانزایی در چهار کلاس کم (ii)، متوسط (iii)، زیاد (iv) و خیلی زیاد (v) بدست آمد که بیشترین سطح منطقه را کلاس متوسط (45/46 درصد) به خود اختصاص داد. نتایج حاصل از ارزیابی مدل imdpa نشان داد که معیارهای آب و آبیاری و فرسایش با میانگین وزنی 94/2 و 72/2 بیشترین تأثیر را در بیابانزایی منطقه داشتند. منطقه سبزوار با استفاده از این مدل به دو کلاس متوسط (ii) و شدید (iv) تقسیم شد که بیشترین سطح منطقه را کلاس متوسط (07/85 درصد) پوشش می داد. از مقایسه مدل ها با حقایق زمینی، مدل micd به عنوان مدل برتر انتخاب و مبنای ارزیابی خسارت و برنامه مدیریت بیابانزایی قرار گرفت. جهت تعیین خسارت بیابانزایی، ابتدا عناصر در معرض خطر شناسایی و کلاس بندی شدند. پس از تعیین درجه آسیب پذیری آنها نقشه آسیب پذیری تهیه شد. بیشترین و کمترین عناصر به ترتیب در کلاس زیاد (v) و خیلی کم (i) آسیب پذیری قرار گرفتند. نقشه ریسک بیابانزایی در پنج کلاس بدست آمد که بیشترین سطح منطقه را کلاس زیاد (77/46 درصد) و کمترین سطح منطقه را کلاس خیلی کم (16/9 درصد) به خود اختصاص داد. همچنین نقشه خسارت ریالی نیز در چهار کلاس تهیه شد که بیشترین سطح منطقه (73/42 درصد) را کلاس iii به خود اختصاص داد. کل خسارت پتانسیل سالانه در منطقه 7552298 تومان به ازای هر هکتار برآورد گردید. در نهایت با استفاده از کلاس ریسک، شرایط منطقه و شاخص های موثر بیابانزایی، 12 برنامه مدیریتی در قالب 5 اولویت پیشنهاد شد.