ژئوشیمی و پتروژنز پلاژیوگرانیت ها (به همراه سنگ میزبان) در افیولیت های سبزوار

چکیده: مجموعه افیولیتی سبزوار در محدوده ای به مختصات عرض جغرافیایی°36 تا ´30 و °36 شمالی و طول جغرافیایی ´30 و°57 تا °58 شرقی و در حاشیه شمال-شمال شرق میکرو قاره ایران مرکزی واقع شده است. واحدهای سنگی در این مجموعه افیولیتی مشتمل بر انواع سنگ های الترامافیک (پریدوتیت ها، دونیت ها و به مقدار کمتر پیروکسنیت ها)، سنگ های مافیک (گابروئی و دیابازیک)، واحدهای ولکانیکی مشتمل بر توالی های آندزیت-بازالتی تا داسیتی به همراه رسوبات آهکی (پلاژیک) و چرت های رادیولاریت متعلق به کرتاسه فوقانی-پالئوسن زیرین می باشند. علاوه بر آن، واحدهای پلاژیوگرانیتی به مقدار اندک و پراکنده، به صورت لنز و یا دایک های کوچک، عمدتا در سکانس پوسته ای (و گاها همراه با دایک های دیابازی موجود در سکانس گوشته ای)، رخنمون دارند. سنگ میزبان پلاژیوگرانیت ها در اغلب موارد، توده های گابرویی، دایک های دیابازی و یا گدازه های افیولیتی می باشند. بر اساس نمودارهای عنکبوتی و چند عنصری بهنجار شده نسبت به کندریت و گوشته اولیه، در این مجموعه، سه گروه پلاژیوگرانیت قابل تشخیص می باشند: 1) گروه اول متعلق به مناطق رازقند و شمال باغجر بوده و با الگویی تقریبا مسطح و اندکی غنی شده از reeها مشخص می-شوند. میزان نسبت 47/1-61/0la(n)/yb(n)×ch= و 57/0-47/0 nb(n)/la(n)×pm= می باشند. این الگو به همراه تهی شدگی در عناصر hfse سرشت تولئیت های جزایر قوسی را نشان می دهند. 2) دسته دوم متعلق به منطقه درفک، نیز تهی شدگی شدید از lreeها نسبت به hreeها به همراه تهی شدگی در nb, ta ti, را نشان می دهد. میزان نسبت 27/0 la(n)/yb(n) ×ch =و 35/0nb(n)/la(n) ×pm= می باشند. این گروه نیز دارای ماهیت تولیئت های جزایر قوسی هستند اما، اولا نسبت به گروه اول تفریق یافته تر بوده، در ثانی از یک ماگمای تهی شده تر شکل گرفته اند. 3) گروه سوم متعلق به مناطق بینق و باغجر، با یک الگوی قاشقی شکل در reeها به همراه آنومالی مثبت eu )56/0-25/0 (nb(n)/la(n) ×pm =از دو گروه دیگر متمایز می شوند. آنومالی منفی در nb, ta, ti و آنومالی مثبت درrb, k, pb, sr از دیگر ویژگی های این گروه بوده، که این خصوصیات مبین سرشت بونینیتی ماگمای مادر این سنگ ها می باشند. دو دسته سنگ میزبان، پلاژیوگرانیت های منطقه را در بر گرفته اند: 1) گابروها با سرشت بونینیتی که با تهی شدگی نسبی از lreeها نسبت به hreeها به همراه آنومالی مثبت euمشخص می شوند. میزان نسبت 3/0la(n)/yb(n) ×ch = می باشد. 2) دایک های دیابازی و گدازه ها با سرشت تولئیت های جزایر قوسی که دارای یک الگوی مسطح و غنی شده از reeها بوده و تهی شدگی از hfseها و غنی شدگی از lileها از اختصاصات این دسته می باشند. گدازه ها و دایک های افیولیتی نیز به عنوان سنگ همراه پلاژیوگرانیت ها در این مجموعه قابل مشاهده هستند. به طور کلی پیلولاواهای منطقه با دو نوع سرشت تولئیت های جزایر قوسی یا کالک-آلکالن و گدازه های جریانی نیز با سه ماهیت متفاوت شامل تولئیت های شدیدا تهی شده، تولئیت های جزایر قوسی و کالک-آلکالن رخنمون دارند. سه نمونه دایک دیابازی در منطقه وجود دارد که در واحدهای الترامافیک، مافیک، فلسیک و ولکانیک نفوذ کرده-اند. گروه اول و سوم این دایک ها دارای سرشت تولئیت های جزایر قوسی بوده و گروه دوم سرشت کالک-آلکالن (به جز یک نمونه با سرشت oib) را نشان می دهند. در نمودارهای تکتونو-ماگمایی تمامی نمونه ها در موقعیت قوس های آتشفشانی قرار می گیرند. طبق مطالعات ایزوتوپی تمام نمونه ها ویژگی مشابه با منشأ گوشته ای prema را نشان می دهند. تعدادی از نمونه ها از آرایش گوشته ای تبعیت نموده و تعدادی دیگر نیز از آرایش گوشته ای تبعیت نمی کنند که این امر به دلیل افزایش میزان نسبت ایزوتوپ استرانسیوم در اثر واکنش با آب دریا می باشد. به طور کلی با توجه به خصوصیات ژئوشیمیایی و دیاگرام های تکتونوماگمایی، یک حوضه مرتبط با زون فرورانش (supra-subduction zone) برای پیدایش پلاژیوگرانیت ها، سنگ های میزبان و گدازه های همراه در مجموعه افیولیتی سبزوار پیشنهاد می گردد.