بررسی ویژگی های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک های رده ورتی سول در دو استان آذربایجان غربی و کرمانشاه

ورتی سول ها خاک های رسی سنگین با بیش از ?? درصد رس هستند که تمایل ذاتی به انقباض در اثر خشک شدن و انبساط در اثر خیس شدن دارند. وسعت خاک های ورتی سول در ایران ????? هکتار برآورد و در صورتی که مساحت گروه های ورتیک سایر خاک ها به این وسعت اضافه شود معادل ?????? یا 11/0 درصد از کل اراضی کشور است. این تحقیق با هدف بررسی و مقایسه خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک های ورتی سول در دو استان کرمانشاه و آذربایجان غربی انجام شد. برای این منظور بر اساس اطلاعات نقشه خاک این دو استان چهار واحد خاک ورتی سول (دو واحد خاک در منطقه میان دربند استان کرمانشاه با کاربری بایر و زراعی و دو واحد خاک ورتی سول در منطقه پسوه استان آذربایجان غربی با کاربری باغی و زراعی) انتخاب گردید. به منظور مطالعه و جمع آوری نمونه های خاک در هر کدام از واحدهای خاک در فواصل 200 متر از هم دیگر در قالب طرح کاملاً تصادفی سه نیم رخ (در مجموع 12 نیم رخ) حفر و مورد مطالعه قرار گرفت. در هر نیم رخ از عمق صفر تا 150 سانتی متری نمونه های خاک در دو سری، بر اساس افق های مورفولوژیک شناسایی شده و در فواصل یکسان 20 سانتی متر (هر نیم رخ شش نمونه) در سه تکرار به صورت نمونه های دست خورده و دست نخورده جمع آوری گردید. براساس مطالعات مورفولوژیکی وجود اسلیکن سایدها، ساختمان های مکعبی قوی و گوه ای، درز و شکاف های عریض و عمیق که به صورت دوره ای باز و بسته می شوند و متوسط وزنی 30 درصد یا بیش تر رس در بخش نرم خاک در تمام افق های این خاک ها تا عمق 50 سانتی متری موید خاک های ورتی سول است. خاک های ورتی سول واقع در استان کرمانشاه در تحت گروه تیپیک کلسی آکئورت و کرومیک کلسی زررت و خاک های ورتی سول استان آذربایجان غربی در تحت گروه تیپیک هاپلوزررت و تیپیک کلسی زررت رده-بندی شدند. یکنواختی رنگ خاک، بافت، درصد رس و وجود مواد آلی در اعماق نیم رخ ها و یکنواخت بودن تغییرات آن با افزایش عمق و همچنین بالا بودن نسبت c/n در قسمت های عمقی نسبت به افق های سطحی نشان می دهد که پدیده پدوتوربیشن در این خاک ها به صورت فعال انجام می گیرید. مقایسه میانگین های اندازه گیری شده نشان داد که اثر نوع خاک بر ویژگی های درصد رس، درصد رس قابل پراکنش، میانگین وزنی قطر خاکدانه ها، رطوبت وزنی حد روانی، رطوبت وزنی حد خمیرایی، کربن آلی، ظرفیت تبادل کاتیونی، درصد آهک، نیتروژن کل، غلظت پتاسیم، غلظت فسفر، درصد کربوهیدرات و تنفس میکروبی اثر معنی دار داشت. متوسط حداقل و حداکثر مقدار کربن آلی به ترتیب 1/0 و 33/2 درصد در خاک های کرومیک کلسی زررت و تیپیک کلسی آکئورت اندازه گیری شد. حداکثر میانگین وزنی قطر خاکدانه ها به میزان 85/1 میلی متر در خاک تیپیک کلسی آکئورت و حداقل آن در خاک کرومیک کلسی زررت به میزان 33/0 میلی متر بود. ظرفیت تبادل کاتیونی خاک های مطالعه شده از حداقل 9/27 در خاک تیپیک کلسی زررت تا حداکثر 7/46 سانتی مول بر کیلوگرم در خاک تیپیک کلسی آکئورت متغیر بود. میلی گرم کربن متصاعد شده در خاک های مورد مطالعه با گذشت 202 روز ثابت شد. مقدار این ویژگی در عمق صفر تا 20 سانتی متری خاک از سایر عمق ها بیش تر بود، و با عمق روند کاهشی داشت. بیش ترین مقدار کربن متصاعد شده در خاک تیپیک کلسی آکئورت به مقدار 3/668 و کمترین مقدار درخاک کرومیک کلسی زررت به مقدار 3/402 میلی گرم اندازه گیری شد. مقایسه میانگین رطوبت وزنی حد روانی و حد خمیرایی اندازه گیری شده در خاک های مورد مطالعه به ترتیب تیپیک کلسی آکئورت > تیپیک کلسی-زررت > کرومیک کلسی زررت > تیپیک هاپلوزررت بود. با افزایش عمق میانگین اندازه خاکدانه ها مقدار کربن آلی، نیتروژن کل و مقدار کربوهیدرات افزایش و مقدار کربنات کلسیم روند کاهشی داشت