تحلیل طنز موقعیت در نمایش نامه های دوره طلایی نمایش نامه نویسی در ایران

طنز یکی از گونه های ادبی با اهمیت در دوره معاصر است که به دو نوع کلامی و غیرکلامی قابل تقسیم است. طنز موقعیتیکی از انواع طنز غیرکلامی است که می تواندآمیزه ای از رفتار، موقعیت، صحنه و گفتار نیز باشد، اما محوریت در این گونه از طنز، بر موقعیتِ ایجاد کننده آن استوار است و بقیه عناصر برای تولید طنز در خدمت موقعیت قرار می گیرند. اگر طنز محصول نوعی بازی ادبی و بهره یابی از ایهامات زبانی یا صناعات بیانی باشد، آن را طنز عبارتی، و در صورتی که محصول نوع ساخت و پرداخت و برآمده از فضاسازی و نوع معماری اثر باشد، آن را طنز موقعیت می گویند. این نوع طنز بر کنایات نیش دار تکیه ندارد بلکه در اعماقمعماری اثر پنهان است. اصولاً جلوه این گونه طنز در نمایش نامه ها و فیلم نامه ها به دلیل حاکمیت منطق دراماتیک در آن ها بیشتر است. دو دهه چهل و پنجاه در اثر هجوم جریان های روشنفکری و برخی وقایع تاریخی سیاسی جزو مهم ترین و سرنوشت سازترین دوران اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ایران محسوب می شود که بستر پیشرفت بسیاری از آثار ادبی و نمایشی و... را فراهم کرد. همزمان با پیشرفت های فرهنگی در اوائل دهه چهل و پس از آن نمایش نامه هایی به نگارش درآمد که تئاتر کشور را متحول ساخت. برخی از این آثارساختاری آمیخته به طنز داشتند. سه نفر از بهترین نمایش نامه نویسان این دوره، بهرام بیضایی، اکبر رادی و غلامحسین ساعدی بودند و تحقیق در آثار ایشان نشان می دهد که شخصیت پردازی، طرح، صحنه، رفتار و دیالوگ های این آثار گنجایش های بالقوه ای برای ایجاد طنزموقعیت دارد. ادبیات این سه نویسنده، ادبیات اعتراض به جهل و اختناق دوره خودشان است که در قالب طنز نمود پیدا می کند.