مرگ و زندگی در دیدگاه شاعران عصر جاهلی

این رساله با عنوان " مرگ و زندگی در دیدگاه شاعران عصر جاهلی" پژوهشی است برای بیان دیدگاه های شاعران آن دوره درباره ی مرگ و زندگی و برداشتی که آنان از این پدیده داشته اند. بدیهی است توجه به مرگ و زندگی و عاقبت هستی، اندیشه ای فلسفی، دینی یا حداقل اسطوره ای در پی خواهد داشت.پرسش در اینجا است که در دوران جاهلی این تفکر و یا برخورد با این دو رویداد چگونه بوده است و با چه کیفیتی در شعر شاعران آن زمان جلوه گر شده است و بازتاب آن در زندگی اجتماعی آن مردم تا چه اندازه نمایان گردیده است. از آن روی این پژوهش درباره ی این موضوع انتخاب شده است که شعر هر دوره ای تجلیگاه افکار و عواطف مردم آن روزگار است و از آن جا که مرگ و زندگی همواره دغدغه ی بشر بوده است، ضرورت دارد در دوره ای که فقر علمی و فرهنگی رایج بوده است، به بررسی اندیشه مرگ و زندگی بپردازیم. از این راه می توانیم به حل پاره ای از مشکلات مفاهیم شعری شاعران آن روزگار دست یابیم و با رسیدن به افکار و اندیشه های آنان در شناخت جامعه بدوی آن روزگار، گامی در راه جامعه شناسی و مردم شناسی عرب جاهلی برداریم. قلمرو مکانی این پژوهش، جزیره العرب؛ قلمرو زمانی آن، عصر جاهلی و قلمرو موضوعی آن، بررسی مرگ و زندگی از دیدگاه شاعران آن دوره می باشد. سوال هایی که در آغاز این پژوهش، ذهن نگارنده را به خود مشغول ساخت، عبارتند از: • آیا مرگ و زندگی در شعر دوره جاهلی به عنوان پدیده ای غیر اختیاری مطرح شده است؟ • آیا شاعران دوره جاهلی به زندگی به عنوان موهبتی نگاه کرده اند و مرگ را سرنوشتی محتوم تلقی نموده اند؟ • آیا بررسی در موضوع مرگ و زندگی در شعر جاهلی با آیین های ویژه آن دوره و اعتقادات و سنن آنان می تواند در حل برخی مشکلات و درک مفاهیم شعری آن دوره راه گشا باشد؟ این پژوهش، به نوعی پژوهشی جدید می باشد، چرا که تا به حال کاری که به صورت مبسوط و مفصل به هر دو جنبه مرگ و زندگی در اشعار جاهلی پرداخته باشد، صورت نگرفته است. روش انجام پژوهش،تحلیلی-انتقادی است.زیرا هدف این رساله، بررسی وتحلیل دیدگاه شاعران دوره جاهلی درباره ی مرگ و زندگی می باشد. به این منظور روش کتابخانه ای ( فیش برداری ) برای گردآوری اطلاعات در نظر گرفته شد و با بهره گیری از منابع و مآخذ مورد نیاز، فصل های زیر برای رساله ی حاضر در نظر گرفته شد: فصل اول :در این فصل با عنوان "شعر جاهلی"، در ابتدا مطالبی درباره ی شعر جاهلی و روایت آن آمده است. در ادامه نیز در مورد شناخت منابع شعر عربی و شکل و محتوای آن، ارزش شعر جاهلی، جایگاه شعر و شاعر در دوره جاهلی و... سخن به میان آمده است. فصل دوم: از آنجا که دو واژه ی "مرگ" و "زندگی" از اصطلاحات و تعبیرات عرفانی به شمار می آیند، در این فصل ، تعریفی از مرگ و زندگی از دیدگاه عرفاء و متصوفین آورده شده است. فصل سوم: در این فصل، مفهوم مرگ و زندگی در شعر جاهلی مورد بررسی قرار گرفته است. فصل چهارم: در این فصل که فصل اصلی و پایانی این رساله به شمار می رود، به بررسی و شرح مختصر ابیات مربوط به مرگ و زندگی پرداخته شده است. لازم به ذکر است از آن جا که دامنه ی شعر دوره ی جاهلی بسیار گسترده می باشد، در این رساله سه اثر از منابعی را که در فصل اول به عنوان منابع شناخت شعر جاهلی معرفی گردید، انتخاب نمودیم که عبارتند از: دیوان های اصحاب معلقات، کتاب مفضلیات و أصمعیات. نحوه پژوهش در این بخش بدین صورت است که ابتدا ابیات مربوط به مرگ و زندگی استخراج و همراه با اعراب دقیق آنها آورده شده و ذیل هر بیت، معانی واژه های دشوار و ترجمه آن و در صورت لزوم شرحی مختصر آمده است. ابیات شعری در این فصل، به سه بخش تقسیم شده است. در بخش اول، اشعار موجود در دیوان های دهگانه اصحاب معلقات آمده است. ترتیب آنها به این صورت می باشد که هفت نفر اول به ترتیب کتاب"شرح معلقات زوزنی" (امروالقیس، طرفه بن العبد، زهیر بن أبی سلمی، لبید بن ربیعه، عمرو بن کلثوم، عنتره بن شداد، حارث بن حلزه) و سه نفر پایانی طبق کتاب" شرح القصائد العشر" خطیب تبریزی (أعشی الأکبر،نابغه ذبیانی، عبید بن الأبرص) آمده است. در این بخش سعی شده است اشعار شاعران در دو بخش با موضوع مرگ و دیگری زندگی، طبقه بندی شود. در پایان بررسی هر دیوان، دیدگاه و اعتقاد هر شاعر درباره ی مرگ و زندگی به صورت مختصر و به منظور نتیجه گیری ذکر گشته است. در بخش دوم و سوم ، اشعار مربوطه در کتاب " مفضلیات " و " أصمعیات " به ترتیب الفبایی قافیه های شعری آمده است. و با نتیجه ای کلی درباره ی مرگ و زندگی از این منابع ، این دو بخش به پایان رسیده است. لازم به توضیح است که مطالبی کوتاه در مورد زندگینامه هر یک از شاعران ، پیش از آوردن ابیات شعری آنها، ذکر گردیده است. در بخش پایانی رساله ، یک نتیجه گیری کلی از مطالب آمده ؛ سپس خلاصه ای از مطالب به زبان عربی و پس از آن نیز چکیده ی انگلیسی آورده شده است. کتابنامه ی رساله در دو بخش فارسی و عربی آمده است. امید است این رساله ، مورد توجه و استقبال کلیه دانشجویان و پژوهندگان رشته زبان و ادبیات عربی و فارسی و همچنین تمامی علاقه مندان به پژوهش در این زمینه قرار گیرد و راه را برای آنها هموار سازد.