بررسی تأثیر بحران منابع آب کشاورزی بر ساختار اقتصادی - اجتماعی روستایی(حوضه رودخانه زاینده رود در شرق جلگه اصفهان)

آب همیشه به عنوان یکی از عوامل مهم توسعه به شمار می رود. این مسأله بخصوص در ایران با توجه به قرارگیری در منطقه خشک جهان جنبه ای حیاتی تر به خود می گیرد. کشاورزی نیز به عنوان یکی از مهم ترین عرصه های تأمین نیازهای انسانی بیشترین وابستگی را به منابع آبی داشته که با رشد جمعیت و مسائل مربوط به کمبود منابع آب برای توسعه اراضی کشاورزی نگرانی در زمینه تأمین آب مورد نیاز آن همواره با سیر صعودی مواجه بوده است. تحقیق حاضر با هدف آگاهی از تأثیرات کم آبی درجامعه روستایی، شناخت راههای توسعه سازگار با کم آبی و دستیابی به راهکارهایی برای تضمین معیشت روستایی در منطقه به انجام رسیده است. محدوده مطالعاتی پژوهش در شرق شهرستان اصفهان و در حوضه رودخانه زاینده رود، تعداد 10 دهستان با 135447 نفر جمعیت را در بر می گیرد. این منطقه از سال 1330 تا کنون حالتهای مختلف بارندگی از ترسالی شدید تا خشکسالی متوسط را تجربه کرده است و در سالهای اخیر پس از یک دوره ترسالی خفیف در سالهای 82 تا 85 در وضعیت خشکسالی به سر می برد. این خشکسالی تبعاتی از خود بر جای گذاشته است که می توان آثار آن را درسیستم هیدرولوژیک، وضعیت اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی مشاهده نمود. روش تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی – تحلیلی و علّی است که علاوه بر مطالعات اسنادی و کتابخانه ای با حضور مستمر در منطقه و تکمیل 467 پرسشنامه در 54 روستا از 162 روستای محدوده مورد مطالعه و نیز انجام مصاحبه با کارشناسان و خبرگان محلی، اقدام به جمع آوری اطلاعات و آمار اقتصادی – اجتماعی پیرامون خشکسالی شده است. پایایی ابزار با استفاده از آلفای کرونباخ مورد سنجش قرار گرفته و پس از تأیید با بهره گیری از نرم افزارهای excel و spss تحلیل های آماری لازم ( تحلیل عاملی، آزمون تی، آزمون f (تحلیل واریانس: anova)، آزمون تعقیبی دانکن، روش شبکه عصبی، سری زمانی و ...) صورت پذیرفته و برای نمایش مکانی نتایج تحلیل ها از نرم افزارarc gis استفاده گردیده است. نتایج حاصل از آزمون های صورت پذیرفته در خصوص ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی و رد فرض صفر در آزمون های مربوطه با سطح معنی داری کمتر از 05/0 موید آن است بحران منابع آب کشاورزی در منطقه مورد مطالعه از خود آثار منفی از خود بر جای گذاشته است. به منظور امکان سنجی توسعه کشاورزی با روش های متناسب با شرایط کم آبی از 27 راهکار پیشنهادی 16 راهکار که فرض صفر در آزمون مربوطه به نفع گروه استفاده کننده رد شده است به عنوان راهکارهای اثر بخش برگزیده شد. در ادامه جهت گسترش زمینه های فعالیت خارج از بخش کشاورزی بر مبنای نتایج حاصل از پرسشنامه و نیز نتایج حاصل از ارزیابی توان اکولوژیک راهکارهایی مانند توسعه توریسم، صنعت، جنگلداری و آبزی پروری برای تضمین معیشت روستایی ارائه گردید.