بررسی بصری نقوش ترکمن

در این پژوهش که با روش توصیفی تحلیلی انجام شده است، در ابتدا تلاش شد به اختصار، به تاریخچ? اقوام ترکمن ساکن در دشت وسیع ترکمن صحرا و نواحی اطراف آن پرداخته شود. در ادامه، با اشاره هایی بر شیو? زندگی و طبیعت محل زندگی این قوم، سعی شد تا دلایل حضور پررنگ عناصر طبیعی در آثار این قوم مطالعه شود؛ سپس آثار و صنایع دستی ترکمن ها، از جمله صنایع بافندگی، سوزن دوزی و نمدمالی که برای استفاده در پوشش های محلی زنان و مردان و همچنین پوشش آلاچیق ها و خانه ها استفاده می شود، بررسی شد. اما تاکید بیشتر این پژوهش بر فرش ترکمن بود؛ چرا که شاخص? اصلی هنرهای دستی این قوم، فرش است. برای رسیدن به نتایجی که بتواند پرسش های مطرح شده دربار? علت و ریش? نقوش فرش ترکمن که موضوع محوری این پژوهش است را تفسیر و توجیه کند، هم از منابع مکتوب، مانند کتاب ها و مقاله ها و مجله ها و منابع اینترنتی معتبر استفاده شد و هم از منابع شفاهی و شیو? پژوهش میدانی. پس از بررسی تاریخ و شیو? زندگی قوم ترکمن از روی منابع در دسترس و مطمئن، سعی شد تا تاریخچ? کوتاه و مفیدی از فرش ترکمن به دست آید که بشود بر اساس آن، سیر طبیعی و تاریخی شکل گیری و دوام و تغییر نقوش در فرش ترکمن را نشان داد یا تبیین کرد؛ یعنی بشود تقدم و تاخر نقوش را، با تکیه بر زمان به وجود آمدن هر نقش در مکان تولدش بررسی کرد و همین طور، آن را با نقوش دیگر مناطق ترکمن نشین تطبیق داد. در ادام? تحقیق، نقش مایه های استفاده شده در فرش ترکمن از قدیم تا کنون، با استناد به کتاب ها و مقاله ها و منابع دیگر جمع آوری شد و سپس هرکدام، به صورت مختصر از نظر اسم، تعریف، معنی و برخی جنبه های دیگر توضیح داده شد. در این بخش سعی شد به مطالبی که تاکنون دربار? فرش ترکمن کمتر گفته شده و یا به طور جدی بررسی نشده است، اشاره شود. در این راه، سعی شد تا حد امکان، بر معناها و مرتبه و شیوه های متعدد نگاه بافندگان و خالقین فرش ترکمن و بالطبع پدیدآورندگان نقوش فرش، مطالعه شود و معانی مستتر در بطن این هندسه های زیبا، آشکار شود. در مبحث آخر که می توان گفت ویژه ترین بخش این تحقیق است، کلی? نقوش پرکاربرد و حتی کم استفاده در فرش های ترکمن، در جدول هایی که به بررسی تمام ابعاد هندسی و راستاها و رنگ های غالب و مواردی از این دست در هر نقش می پردازد، ترسیم شد. بدین صورت، درصد های جالبی از لحن و راستا و فرم نقوش و همین طور روحیات بافندگان فرش ترکمن در زمان های مختلف از گذشته تا کنون، به دست آمد. در پایان پژوهش، مطالب به دست آمده از تحلیل و بررسی و آنالیز نقوش در فصل های پیشین، به صورت دقیق کنکاش شد و نتایج به دست آمده که از اعتباری تحلیلی بهره مندند، مطرح و توضیح داده شده است. درنهایت، می توان نتیجه گرفت که نقوش هندسی فرش های ترکمن درمیان نقوش فرش های مناطق مختلف ایران، اهمیتی ویژه دارد و به علت مطابقت داشتن با سلیقه ی بصری مردم ایران، برای استفاده شدن در طراحی گرافیگ امروز ایران مناسبند. توانایی این نقوش در غنا و اصالت بخشیدن به آثار گرافیگی، در خور تامل و توجه ویژه است. هدف از این پژوهش، شناخت ویژگی های بصری نقوش فرش های ترکمن از طریق دسته بندی علمی آن ها و بررسی عناصر بصری در این نقش ها با رویکردی کمّی و در صورت امکان، کیفی است. همچنین در انتهای این پژوهش، تعدادی از محصولات گرافیگی آمده است که با استفاده از نقوش ترکمن ساخته و پرداخته شده اند. این بخش، برای نمایاندن این نکته است که چگونه می شود این نقوش کهن و ریشه دار را به طور صحیح و کاملآ منطقی وارد حوز? ارتباطات بصری معاصر کرد؛ به صورتی که هم جان مای? نقوش که همانا اصالت شرقی و معنایی آن هاست، حفظ شود و هم بتوان از آن ها در کمک به غنای زبان بصری و آثار گرافیگ معاصر استفاده کرد. واژگان کلیدی: ترکمن، فرش ترکمن، نقوش، گرافیگ، نقش انتزاعی