بررسی چالش های فرآیند برنامه ریزی درسی برای توسعه فرصت های یادگیری دانشگاه با رویکرد جامعه یادگیری

با توجه به ضرورت حرکت به سمت «جامعه یادگیری» به عنوان اولین گام توسعه دانایی محور و نقش برنامه های درسی دانشگاه در تحقق این جامعه، تحقیق حاضر درصدد بررسی چالش های فرآیند برنامه ریزی درسی برای توسعه فرصت های یادگیری دانشگاه با رویکرد جامعه یادگیری است. برای این منظور، بر اساس رویکرد راهبردی در فرآیند برنامه ریزی درسی، قصد دارد ابتدا مفهوم جامعه یادگیری را تعریف نموده و مدل جامعه یادگیری متناسب با شرایط جامعه ایرانی را شناسایی کند. سپس، به این سوال پاسخ دهد آیا اقدام هایی که آموزش عالی در سال های اخیر برای توسعه فرصت های یادگیری در دانشگاه ها انجام داده است می توانند زمینه ساز جامعه یادگیری باشند؟ سر انجام، این موضوع را بررسی کند که اگر دانشگاه ها بخواهند به گسترش فرصت های یادگیری ادامه دهند به منظور حفظ و ارتقای کیفیت آموزش، در فرآیندهای تبیین اهداف، انتخاب و سازماندهی محتوا، اجرا و ارزشیابی برنامه های درسی با چه چالش هایی روبرو هستند. پژوهش حاضر یک پژوهش کیفی- کمی از نوع کاربردی است که برای بررسی دیدگاه های شرکت کنندگان از روش توصیفی- پیمایشی استفاده کرده است. جامعه آماری آن در بخش کیفی 96 نفر از صاحب نظران و مدیران سطوح مختلف دانشگاه ها و موسسات پژوهشی وابسته به آموزش عالی در شهرهای تهران، شیراز و اصفهان می باشند که در زمینه موضوع تحقیق و موضوعات مرتبط با آن تدریس کرده یا صاحب تحقیق و تالیف می باشند. بر اساس راهبرد نمونه گیری هدفمند از نوع موارد مطلوب و زنجیره ای و پیگیری های متعدد 24 نفر از آنان برای همکاری داوطلب گردیدند. دیدگاه های این نمونه، با ابزار مصاحبه نیمه ساختاریافته جمع آوری گردیده و با روش مقوله بندی موضوعی تجزیه و تحلیل شدند. برای تامین روایی مصاحبه ها از روش سه سوسازی استفاده شده است. در بخش کمی، جامعه آماری 240 نفر از اعضای هیات علمی دانشگاه های دولتی در شهرهای تهران، اصفهان و شیراز بوده اند که درباره موضوع تحقیق و موضوع های وابسته به آن دارای سابقه پژوهش و تدریس می باشند. با روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای در طی دو مرحله 220 نفر آنان به عنوان نمونه انتخاب و برای آن ها پرسشنامه ارسال گردید. بعد از پیگیری، 153 مورد آن ها برگشت داده شد. ابزار تحقیق پرسشنامه محقق ساخته بود. روایی محتوایی آن توسط متخصصان و پایایی آن با ضریب آلفای کرونباخ محاسبه و 96/0 برآورد گردید. دادهها با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی تجزیه و تحلیل شد. بر اساس یافته های پژوهش، جامعه یادگیری در ایران باید جامعه ای مبتنی بر مبانی فلسفی دین اسلام باشد. این جامعه، فرصت های یادگیری در سراسر دوران زندگی را فراهم می کند تا هر فرد با این انگیزه به یادگیری بپردازد که خود و جامعه اش را به کمال برساند. این افراد در فعالیت های اقتصادی مشارکت فعال دارند تا علاوه بر ارتقای زندگی فردی، در توسعه اقتصادی جامعه سهیم شوند. براساس این مفهوم، جامعه یادگیری در ایران جامعه ای با ویژگی هایی در ابعاد اجتماعی، فردی، فرهنگی و اقتصادی است. در بعد آموزشی، این جامعه از ویژگی هایی مانند ارتباط درونی میان بخش های مختلف آموزش رسمی، توسعه آموزش غیر رسمی متناسب با نیازهای همه اقشار، توجه به یادگیری اتفاقی، توجه به کیفیت روش و محتوای یادگیری و استفاده از توانایی بالقوه فناوری اطلاعات و ارتباطات برای اشاعه یادگیری برخوردار است. دانشگاه ها در تحقق جامعه یادگیری نقش بسزایی دارند. آن ها در حوزه آموزش، ضمن توسعه کمی فرصت های یادگیری خود، برای ارتقای کیفی این فرصت ها باید برنامههای درسی را به منظور پرورش یادگیرنده مادام العمر مطابق با اصول یادگیری مادام العمر بازنگری و تدوین نمایند، اما در این زمینه با چالش های متعددی مواجهند. بر اساس رویکرد راهبردی در فرآیند برنامه ریزی درسی و با توجه به شرایط موجود و مدل جامعه یادگیری ارائه شده و ویژگی های آن، دانشگاه ها در رعایت الزام های فرآیند برنامه ریزی درسی با رویکرد جامعه یادگیری، با هشت چالش از جمله شناسایی ناکافی نیازهای جامعه و دانشجو؛ در فرآیند تبیین هدف ها، با هشت چالش از جمله پرورش نیافتن انگیزه و عشق یه یادگیری در دانشجو؛ در فرآیند انتخاب و سازماندهی محتوا، با یازده چالش از جمله کمبود انعطاف و تنوع در محتوا؛ در فرآیند اجرا، با سیزده چالش از جمله عدم تناسب روش های تدریس با هدف پرورش یادگیرنده مادام العمر و در فرآیند ارزشیابی برنامه درسی، با پنج چالش از جمله تشویق نشدن اعضای هیات علمی به ارزشیابی از خود و یکدیگر مواجهند. رفع این چالش ها مستلزم به کارگیری راه کارهای مناسب از سوی دست اندر کاران برنامه ریزی درسی دانشگاه است. واژه های کلیدی: جامعه یادگیری، برنامه درسی، دانشگاه، فرصت های یادگیری، چالش ها، یادگیری مادام العمر.