بررسی تطبیقی نقوش قالی های صفوی و عثمانی

قالیبافی نزد دو حکومت صفوی و عثمانی از اهمیت و رواج خاصی برخوردار شد. پادشاهان صفوی با تأسیس کارگاه های درباری و حمایت از قالیبافی، این هنر را به جایگاهی والا رساندند. همچنین طی دوره عثمانی، با بهره گیری از سنت کهن سلاجقه، الهام پذیری از نقشمایه های آسیای مرکزی و ابداع سبک های جدید، بافندگان بسیاری در مراکز درباری، شهرها، روستاها و عشایر به بافندگی پرداختند. هدف این پژوهش، بررسی قالی های صفوی و عثمانی از منظر طرح و نقش و سپس طبقه بندی آنها و در ادامه تأثیرات متقابل آنهاست. روش تحقیق پژوهش، توصیفی و سپس تحلیلی است. در نتیجه بررسی 80 قالی صفوی و 73 قالی عثمانی، طرح قالی های صفوی را می توان به هشت گروه اصلی طبقه بندی کرد که شامل افشان (شامل زیرطرح افشان لهستانی)، جانوری، ترنجدار (شامل زیرطرح لچک و ترنج و ترنجدار لهستانی)، قابی (شامل زیرطرح قابی لهستانی)، بندی، باغی، درختی و محرابی (شامل زیرطرح محرابی صف) می شود. قالی های عثمانی هم دارای شش طرح اصلی هستند که شامل هندسی، قابی، ترنجدار (شامل زیرطرح لچک و ترنج)، محرابی (شامل زیرطرح محرابی دوسویه)، گلدانی و درختی می شود. هر یک از این طرح ها دارای نقش ها و نقشمایه هایی هستند که در نتیجه مقایسه آنها، مشخص می شود که طرح ها و نقش هایی که فقط در یکی از حوزه های صفوی یا عثمانی بافته می شدند، تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله پیشینه و سابقه هنری، علایق و سلایق پادشاهان، باورها و اعتقادات مذهبی، تأثیرپذیری از سایر ملل، تأثیر هنرمندان دربار، الهام پذیری از سایر هنرها و سفارشات خارجی قرار داشتند. طرح های ترنجدار، لچک و ترنج، قابی، محرابی، درختی و گلدانی و نقوش اسلیمی و ختایی که در هر دو حوزه به طور مشترک بافته می شدند، در مواردی مستقل از یکدیگر در قالی ها بافته می شدند و در مواردی تأثیرات متقابل وجود داشته است.