آیرونی در خمسه حکیم نظامی گنجوی

نظامی گنجوی ( 537 تا 608 ه . ق ) ، شاعر داستان سرا و رمز گوی سده ششم ایران ، بزرگ ترین داستان سرای منظومه های حماسی عاشقانه به زبان پارسی است که سبک داستان محاوره ای را وارد ادبیّات داستانی منظوم پارسی کرد . آثار بی نظیر و اندیشه های پیشتاز او ، تأثیر شگرفی در رسایی فرهنگ و ادبیّات بسیاری از ملّت های همجوار برجا گذاشت ، خمسه نظامی که شامل پنج مثنوی است ، عبارتند از : مخزن الاسرار ، خسرو و شیرین ، لیلی و مجنون ، هفت پیکر ( بهرام نامه ) و اسکندر نامه که شامل دو مثنویِ شرفنامه و اقبالنامه .پنج گنج او از نظر واژه های جدید از غنی ترین مجموعه های شعر فارسی محسوب می شود. او در انتخاب الفاظ و کلمات مناسب ، ایجاد ترکیبات خاص تازه ، ابداع و اختراع معانی و مضامین نو و دلپسند در هر مورد، تصویر جزئیّات و نیروی تخیّل و دقّت در وصف ، در شمار کسانی است که بعد از خود نظیری نیافته است . این شاعر بزرگ ، در آثار خود از انواع آیرونی به ویژه آیرونی تقدیر و موقعیّت برای ایجاد جذّابیّت بیشتر و رساندن پیام های خود بهره برده است . آیرونی ، شگردی است که نویسنده یا گوینده آن با توجّه به بافت متن به کلام یا واقعه ظاهراً صریح ، معنایی بسیار متفاوت می بخشد که در آن دریافتی کاملاً مطایبه آمیز از ناهمخوانی وجود دارد . مهم ترین گونه های آیرونی عبارتند از : آیرونی بلاغی ، آیرونی تقدیر ، آیرونی رمانتیک ، آیرونی ساختاری یا وضعی ، آیرونی سقراطی ، آیرونی موقعیّت، آیرونی کلامی یا طعنه و آیرونی نمایشی . البتّه شگرد آیرونی ، آرایه های بدیعی از قبیل : مدح شبیه به ذمّ یا ذمّ شبیه به مدح ، تجاهل العارف ، کنایه ، ایهام ، استعاره و ... را نیز در بر می گیرد . روش تحقیق در این رساله از نوع توصیفی ـ تحلیلی است و روش گردآوری اطّلاعات ، کتابخانه ای می باشد . هدف از این تحقیق ، تشریح و تبیین شگرد آیرونی و بررسی تحلیل مهم ترین گونه های آن در خمسه نظامی است و اثبات اینکه نظامی چگونه از این شگرد برای بیان اهداف و مقاصد خویش استفاده کرده و از کدامیک از انواع آیرونی بیشتر بهره برده است . در این پژوهش ، مهم ترین گونه های آیرونی در پنج گنج نظامی گنجوی ، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت و مطالب و مباحث به قرار ذیل تنظیم و تدوین گردید : فصل اوّل ـ کلّیّات و مقدّمه تحقیق فصل دوم – شرح احوال و آثار نظامی فصل سوم ـ بنیاد نظری ( تعاریف ) فصل چهارم ـ آیرونی در پنج گنج نظامی فصل پنجم - نتیجه گیری و پیشنهاد های ادامه کار